Ong đốt

Ong đốt là một vấn đề thường gặp. Trong hầu hết các trường hợp, ong đốt chỉ gây sưng đau và và chỉ cần các biện pháp tự xử lý tại nhà. Nhưng nếu xảy ra phản ứng dị ứng với vết ong đốt hoặc bị nhiều vết đốt cùng lúc thì có thể xảy ra những vấn đề nghiêm trọng và cần đến ngay cơ sở y tế để được điều trị.

Triệu chứng

Ong đốt có thể gây ra các phản ứng khác nhau, từ sưng đau, khó chịu tạm thời ở vị trí bị đốt cho đến phản ứng dị ứng nghiêm trọng.

Phản ứng nhẹ

Hầu hết các trường hợp ong đốt chỉ có các phản ứng nhẹ như:

• Đau rát tức thì tại vị trí bị đốt
• Sưng đỏ quanh vị trí bị đốt
• Thông thường, sưng và đau sẽ tự hết trong vòng vài giờ.

Phản ứng mức độ vừa

Đôi khi, vết đốt của ong hoặc các côn trùng khác gây ra phản ứng mạnh hơn một chút, với các triệu chứng như:

• Vị trí đốt đau nhức, có màu đỏ tía
• Sưng tấy ngày càng to và kéo dài trong 1 đến 2 ngày tiếp theo
• Các phản ứng mức độ vừa khi bị ong đốt thường tự khỏi trong vòng 5 đến 10 ngày.

Phản ứng dị ứng nghiêm trọng

Ong đốt có thể gây ra một dạng phản ứng dị ứng nghiêm trọng, gọi là sốc phản vệ. Sốc phản vệ có thể đe dọa tính mạng và cần được điều trị khẩn cấp. Chỉ có một số ít người bị ong đốt hoặc các loại côn trùng khác đốt gặp phải sốc phản vệ. Các dấu hiệu và triệu chứng của sốc phản vệ gồm có:

• Các phản ứng trên da, ví dụ như phát ban, ngứa ngáy, da đỏ bừng hoặc nhợt nhạt
• Khó thở
• Sưng họng và lưỡi
• Mạch yếu, nhanh
• Buồn nôn, nôn mửa hoặc tiêu chảy
• Chóng mặt, ngất xỉu
• Mất ý thức

Ở những người có phản ứng dị ứng nghiêm trọng khi bị ong đốt thì nguy cơ bị sốc phản vệ trong lần bị đốt tiếp theo là khoảng 25% đến 65%. Nên đi khám bác sĩ để được tư vấn các biện pháp phòng ngừa, ví dụ như liệu pháp miễn dịch để tránh xảy ra phản ứng tương tự trong trường hợp lại bị đốt.

Có nhiều vết đốt cùng lúc

Nói chung, các loại côn trùng như ong thường chỉ đốt để tự vệ. Đa số mọi người đều chỉ bị 1 – 2 vết đốt. Tuy nhiên, nếu cố tình hoặc vô ý chọc tổ ong thì có thể sẽ bị nhiều ong đốt cùng một lúc. Nếu bị từ 10 vết đốt trở lên thì nọc độc tích tụ có thể gây ra phản ứng nghiêm trọng trong cơ thể và gây ra các triệu chứng như:

• Buồn nôn, nôn mửa hoặc tiêu chảy
• Đau đầu
• Cảm giác quay cuồng
• Co giật
• Sốt
• Chóng mặt
• Ngất xỉu

Trẻ nhỏ, người lớn tuổi và những người có vấn đề về tim mạch hoặc hô hấp khi bị nhiều ong đốt cùng lúc có thể cần phải cấp cứu.

Khi nào cần đến bệnh viện?

Hầu hết các trường hợp bị ong đốt đều không cần đến bác sĩ. Tuy nhiên, nếu xảy ra phản ứng nghiêm trọng thì sẽ cần được can thiệp y tế ngay lập tức.

Gọi cấp cứu hoặc đưa người bị ong đốt đến bệnh viện nếu xảy ra phản ứng nghiêm trọng hoặc có dấu hiệu sốc phản vệ, kể cả khi chỉ có 1 – 2 dấu hiệu. Nếu trước đây từng xảy ra vấn đề tương tự và đã được kê bút tiêm tự động epinephrine thì hãy sử dụng ngay theo chỉ dẫn của bác sĩ.

Cần đến bệnh viện ngay nếu có nhiều vết đốt cùng một lúc.

Ngoài ra cũng cần đến gặp bác sĩ nếu như:

• Các triệu chứng ong đốt không đỡ sau vài ngày
• Xuất hiện các triệu chứng mới

Nguyên nhân

Khi đốt, ong đâm ngòi và tiêm nọc độc vào da. Nọc độc của ong có chứa các protein ảnh hưởng đến tế bào da và hệ miễn dịch, gây đau và sưng tấy quanh vị trí bị đốt. Ở những người bị dị ứng với ong đốt, nọc độc của ong có thể kích hoạt phản ứng miễn dịch nghiêm trọng hơn.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ

Các yếu tố làm tăng nguy cơ bị ong đốt:

• Sống ở khu vực có tổ ong
• Thường hay đến những nơi có nhiều cây cối

Nếu đã từng bị dị ứng với vết đốt của ong, cho dù chỉ là phản ứng nhẹ thì khả năng cao là điều tương tự sẽ xảy ra nếu lại bị đốt.

Người lớn thường gặp phải phản ứng nghiêm trọng hơn so với trẻ nhỏ và dễ tử vong do sốc phản vệ hơn.

Biện pháp chẩn đoán

Nếu xảy ra các phản ứng nghi là dị ứng với nọc độc của ong thì bác sĩ sẽ thực hiện các biện pháp chẩn đoán sau:

• Test da: một lượng nhỏ chất gây dị ứng (trong trường hợp này là nọc độc của ong) được tiêm vào da cánh tay hoặc lưng trên. Phương pháp thử nghiệm này rất an toàn và sẽ không gây ra bất kỳ phản ứng nghiêm trọng nào. Nếu đúng là bị dị ứng với nọc độc của ong thì vùng được tiêm cũng sẽ xuất hiện các triệu chứng giống như vị trí bị ong đốt.
• Xét nghiệm máu: xét nghiệm máu giúp đánh giá phản ứng của hệ miễn dịch với nọc độc của ong bằng cách đo lượng kháng thể gây dị ứng trong máu. Quy trình thực hiện cũng tương tự như các phương pháp xét nghiệm máu thông thường khác.

Phương pháp test da và xét nghiệm máu thường được thực hiện kết hợp để chẩn đoán dị ứng do côn trùng.

Các phương pháp điều trị khi bị ong đốt

Nếu chỉ có 1 - 2 vết ong đốt và không bị dị ứng thì chỉ cần tự xử lý tại nhà là đủ. Tuy nhiên, nếu có nhiều vết đốt hoặc xảy ra phản ứng dị ứng thì cần đến bệnh viện ngay lập tức.

Biện pháp tự xử lý khi bị ong đốt

Phản ứng nhẹ:

• Nếu nhìn thấy ngòi ong và ngòi nhô khỏi bề mặt da thì hãy rút ra càng sớm càng tốt, có thể dùng móng tay hoặc nhíp và chú ý thực hiện nhẹ nhàng, kéo léo. Càng để lâu thì ngòi sẽ càng bơm thêm độc vào da. Tuy nhiên, nếu ngòi nằm chìm bên dưới bề mặt da thì không nên cố bóp nặn hay cậy vì điều này sẽ đẩy chất độc vào sâu bên dưới da.
• Rửa vị trí bị ong đốt bằng xà phòng và nước.
• Chườm lạnh để giảm sưng.

Phản ứng mức độ vừa

Các biện pháp để giảm sưng đau và ngứa khi bị ong đốt:

• Nhẹ nhàng dùng móng tay hoặc nhíp gắp ngòi ra càng sớm càng tốt nhưng không cố bóp nặn nếu ngòi nằm chìm bên dưới da.
• Rửa vùng bị đốt bằng xà phòng và nước.
• Chườm lạnh
• Uống thuốc giảm đau nếu cần thiết, ví dụ như ibuprofen
• Nếu vết đốt nằm ở tay hoặc chân thì hãy cố gắng nâng cao lên để giảm sưng phù.
• Bôi kem hydrocortisone hoặc kem dưỡng có thành phần làm dịu để giảm mẩn đỏ, ngứa và sưng tấy.
• Nếu bị ngứa dữ dội hoặc sưng tấy gây khó chịu thì có thể uống thuốc kháng histamine có chứa diphenhydramine hoặc chlorpheniramine.
• Tránh làm trầy xước vùng da bị đốt. Điều này sẽ làm cho tình trạng ngứa, sưng tấy càng thêm nặng hơn và tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Các phương pháp điều trị dị ứng khẩn cấp

Trong những trường hợp bị sốc phản vệ, nhân viên y tế sẽ tiến hành hồi sinh tim phổi (CPR) nếu nạn nhân ngừng thở hoặc tim ngừng đập. Các phương pháp điều trị gồm có:

• Epinephrine (adrenaline) để giảm phản ứng dị ứng của cơ thể
• Liệu pháp oxy
• Thuốc kháng histamine và cortisone tiêm tĩnh mạch để giảm viêm trong phế quản và cải thiện hô hấp
• Thuốc giãn phế quản chủ vận beta (chẳng hạn như albuterol) để giúp nạn nhân hô hấp dễ dàng hơn

Bút tiêm tự động epinephrine

Trong trường hợp bị dị ứng với vết đốt của ong, bác sĩ có thể sẽ chỉ định dùng bút tiêm tự động epinephrine. Nên mang theo bút tiêm bất cứ khi nào đi ra ngoài để đề phòng trường hợp xảy ra phản ứng dị ứng. Bút tiêm tự động epinephrine là một thiết bị có hình dạng giống như ống tiêm nhưng kích thước hơn với đầu kim ẩn bên trong. Người dùng sẽ ấn đầu của bút tiêm lên đùi để đẩy toàn bộ thuốc vào cơ thể.

Hãy hướng dẫn những người xung quanh cách sử dụng bút tiêm tự động epinephrine để kịp thời can thiệp trong trường hợp khẩn cấp.

Tiêm phòng dị ứng

Ong hoặc các loại côn trùng khác đốt là nguyên nhân phổ biến gây ra sốc phản vệ. Nếu xảy ra phản ứng nghiêm trọng khi bị ong đốt thì có thể sẽ cần làm xét nghiệm dị ứng và cân nhắc tiêm phòng dị ứng (liệu pháp miễn dịch). Mỗi người thường sẽ cần tiêm thường xuyên trong một vài năm. Phương pháp này có thể giảm nhẹ mức độ nghiêm trọng hoặc điều trị phản ứng dị ứng do nọc độc ong.

Phòng ngừa ong đốt

Dưới đây là một số cách để giảm nguy cơ bị ong đốt:

• Cẩn thận khi ăn uống đồ ngọt ở ngoài trời. Kiểm tra cốc, lon chứa nước ngọt trước khi uống xem có ong bên trong hay không
• Đậy chặt hộp đựng thức ăn và thùng rác
• Dọn sạch rác, trái cây rơi và phân vật nuôi (ruồi có thể thu hút ong bắp cày)
• Mặc kín khi đi vào khu vực nghi ngờ có ong
• Không mặc quần áo có màu sáng hoặc họa tiết in hoa ở nơi có ong vì những thứ này có thể thu hút ong
• Cẩn thận khi cắt cỏ, tỉa cây và hái quả để tránh đụng phải tổ ong
• Nếu có tổ ong ở gần hoặc trong nhà thì nên thuê người đến gỡ, không tự gỡ hay chọc phá

Các biện pháp xử lý khi tiếp xúc với ong:

• Nếu có một hoặc vài con ong đang bay xung quanh thì hãy bình tĩnh và từ từ đi ra khỏi khu vực đó. Việc xua đuổi có thể sẽ khiến bạn bị đốt.
• Khi đã bị đốt hoặc bắt đầu có nhiều ong bay đến thì hãy che miệng và mũi rồi nhanh chóng rời khỏi khu vực đó. Sau khi đốt, ong sẽ tiết ra một chất hóa học thu hút những con khác trong đàn. Nếu có thể thì hãy trốn vào những nơi kín.