Teo âm đạo

Teo âm đạo là gì?

Viêm teo âm đạo hay gọi ngắn gọn là teo âm đạo là tình trạng thành âm đạo bị mỏng đi, khô và viêm, thường xảy ra khi nồng độ estrogen trong cơ thể suy giảm sau mãn kinh.

Ở nhiều phụ nữ, teo âm đạo không chỉ gây đau đớn khi quan hệ tình dục mà còn dẫn đến triệu chứng tiểu buốt.  Do gây ra triệu chứng ở cả âm đạo và đường tiết niệu nên teo âm đạo và các triệu chứng kèm theo còn được gọi với thuật ngữ là "hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh” (genitourinary syndrome of menopause - GSM).

Nồng độ estrogen giảm sẽ dẫn đến những thay đổi trong cơ thể nhưng điều đó không có nghĩa là phải sống chung với các triệu chứng teo âm đạo suốt đời. Vấn đề này có thể được điều trị bằng các phương pháp đơn giản mà hiệu quả.

Triệu chứng

Các dấu hiệu, triệu chứng của hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh gồm có:

•     Khô âm đạo
•     Nóng rát âm đạo
•     Khí hư bất thường
•     Ngứa bộ phận sinh dục
•     Nóng rát khi đi tiểu
•     Buồn tiểu gấp
•     Đi tiểu thường xuyên
•     Nhiễm trùng đường tiết niệu tái đi tái lại
•     Tiểu không tự chủ
•     Ra máu sau khi quan hệ tình dục
•     Đau đớn, khó chịu khi quan hệ
•     Giảm tiết dịch nhờn âm đạo
•     Ống âm đạo ngắn và chặt lại

Khi nào cần đi khám?

Teo âm đạo là một vấn đề mà rất nhiều phụ nữ gặp phải sau mãn kinh nhưng lại ít người tìm cách điều trị. Lý do là bởi tâm lý ngại ngùng khi phải nói về các vấn đề nhạy cảm và nhiều người chọn cách chịu đựng, sống chung với các triệu chứng khó chịu.

Hãy đi khám bác sĩ nếu gặp hiện tượng chảy máu âm đạo không rõ nguyên nhân, khí hư bất thường, nóng rát hoặc đau nhức.

Ngoài ra cũng cần đi khám nếu cảm thấy đau đớn khi quan hệ tình dục dù đã sử dụng gel bôi trơn.

Nguyên nhân

Hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh xảy ra do sự giảm sản xuất estrogen trong cơ thể. Nồng độ estrogen thấp khiến cho mô âm đạo trở nên mỏng, khô, kém đàn hồi và dễ tổn thương.

Sự sụt giảm nồng độ estrogen có thể xảy ra:

•     sau khi mãn kinh
•     trong vài năm trước khi mãn kinh (tiền mãn kinh)
•     sau khi phẫu thuật cắt bỏ cả hai buồng trứng
•     trong thời gian cho con bú
•     do dùng các loại thuốc ảnh hưởng đến nồng độ estrogen, chẳng hạn như một số loại thuốc tránh thai
•     khi xạ trị vùng chậu để điều trị ung thư
•     khi hóa trị để điều trị ung thư
•     do tác dụng phụ của các loại thuốc nội tiết tố điều trị ung thư vú

Các dấu hiệu và triệu chứng GSM có thể bắt đầu xuất hiện ngay từ vài năm trước khi chính thức mãn kinh (giai đoạn tiền mãn kinh) hoặc phải đến vài năm sau khi mãn kinh mới xuất hiện. Mặc dù đây là một vấn đề phổ biến nhưng không phải phụ nữ nào cũng gặp phải hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh. Hoạt động tình dục thường xuyên sẽ giúp duy trì mô âm đạo ở trạng thái khỏe mạnh lâu dài.

Các yếu tố nguy cơ

Một số yếu tố có thể góp phần làm tăng nguy cơ GSM, chẳng hạn như:

•     Hút thuốc: Hút thuốc lá ảnh hưởng đến sự lưu thông máu, có thể làm giảm lưu lượng máu và oxy đến âm đạo cũng như là các khu vực lân cận. Hút thuốc còn làm giảm tác động của estrogen tự nhiên trong cơ thể.
•     Chưa từng sinh thường: Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng những phụ nữ chưa từng sinh thường sẽ có nguy cơ bị hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh cao hơn.
•     Chưa từng hoạt động tình dục: Hoạt động tình dục (có hoặc không có bạn tình) sẽ làm tăng lưu thông máu và giúp cho mô âm đạo trở nên đàn hồi hơn.

Biện pháp chẩn đoán

Các phương pháp để chẩn đoán hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh gồm có:

•     Khám lâm sàng: bác sĩ dùng tay sờ nắn các cơ quan vùng chậu, đồng thời quan sát các cơ quan sinh dục ngoài, âm đạo và cổ tử cung.
•     Xét nghiệm nước tiểu nếu có các triệu chứng tiết niệu.
•     Kiểm tra độ pH: lấy một mẫu dịch âm đạo hoặc đặt một que thử vào âm đạo để kiểm tra độ pH.

Điều trị

Trước tiên có thể khắc phục hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh bằng các phương pháp điều trị không kê đơn như:

•     Dùng kem dưỡng ẩm âm đạo nhằm khôi phục độ ẩm cho vùng âm đạo. Thường sẽ phải thoa kem dưỡng ẩm vài ngày một lần. Tác dụng của kem dưỡng ẩm duy trì được lâu hơn một chút so với tác dụng của gel bôi trơn.
•     Dùng gel bôi trơn gốc nước khi quan hệ tình dục để làm giảm cảm giác đau đớn, khó chịu. Nên chọn các sản phẩm không chứa glycerin và các chất làm ấm vì những chất này có thể gây kích ứng. Không dùng bôi trơn gốc dầu, Vaseline hoặc các sản phẩm có chứa thành phần dầu mỏ (petroleum) khác để bôi trơn nếu như có sử dụng bao cao su vì dầu sẽ làm hỏng bao cao su khi tiếp xúc.

Nếu đã thử những biện pháp này nhưng không hiệu quả thì sẽ cần điều trị bằng những phương pháp khác dưới đây:

Liệu pháp estrogen tại chỗ

Liệu pháp estrogen tại chỗ có ưu điểm là cho hiệu quả ở liều thấp hơn và hạn chế được sự tiếp xúc của toàn cơ thể với estrogen vì ít đi vào máu. Phương pháp này còn giúp làm giảm các triệu chứng tốt hơn so với estrogen đường uống.

Liệu pháp estrogen tại chỗ có nhiều dạng và tất cả đều cho hiệu quả tương đương nhau:

•     Kem bôi: Bôi kem trực tiếp vào âm đạo bằng dụng cụ đi kèm, thường là trước khi đi ngủ. Thông thường, kem bôi được sử dụng hàng ngày trong vòng 1 - 3 tuần đầu và sau đó giảm xuống từ 1 đến 3 lần một tuần. Bác sĩ sẽ hướng dẫn cụ thể tần suất và lượng kem cần sử dụng mỗi lần.
•     Vòng estrogen âm đạo: Đưa một chiếc vòng mềm vào phần trên của âm đạo. Vòng này sẽ tiết ra một lượng estrogen phù hợp vào vùng mô xung quanh và cần được thay khoảng 3 tháng một lần. Phương pháp này được nhiều phụ nữ lựa chọn vì tiện lợi, không cần phải nhớ bôi thuốc hàng ngày. Ngoài ra còn có một vòng chứa estrogen liều cao hơn nhưng đây được coi là phương pháp điều trị toàn thân chứ không phải tại chỗ.
•     Viên đặt âm đạo: Sử dụng dụng cụ đi kèm để đặt viên thuốc estrogen vào âm đạo. Bác sĩ sẽ cho biết tần suất sử dụng cụ thể. Ví dụ, có thể sử dụng hàng ngày trong 2 tuần đầu tiên và sau đó giảm xuống 2 lần một tuần.

Ospemifene (Osphena)

Đây là một loại thuốc uống hàng ngày giúp giảm triệu chứng đau đớn khi quan hệ tình dục ở những phụ nữ bị hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh mức độ vừa đến nặng. Chống chỉ định với những phụ nữ bị ung thư vú hoặc những người có nguy cơ cao mắc ung thư vú.

Prasterone (Intrarosa)

Đây là một loại thuốc dạng viên đặt giải phóng hormone DHEA trực tiếp vào mô âm đạo để giúp giảm đau khi quan hệ tình dục. DHEA là một loại hormone giúp cơ thể sản xuất các hormone khác, trong đó có cả estrogen. Prasterone được sử dụng hàng đêm cho những trường hợp teo âm đạo mức độ từ vừa đến nặng.

Liệu pháp estrogen toàn thân

Nếu tình trạng khô âm đạo còn đi kèm với các triệu chứng khác của thời kỳ mãn kinh, chẳng hạn như bốc hỏa hay đổ mồ hôi về đêm thì có thể sử dụng thuốc đường uống, miếng dán, gel estrogen hoặc vòng estrogen liều cao. Estrogen đường uống sẽ đi khắp cơ thể. Hãy thảo luận kỹ với bác sĩ về những rủi ro và lợi ích của phương pháp này trước khi sử dụng. Có thể sẽ cần bổ sung thêm progestin – dạng tổng hợp của hormone sinh dục nữ progesterone cùng với estrogen để giảm thiểu tác dụng phụ.

Dùng dụng cụ nong âm đạo

Một lựa chọn để điều trị chứng teo âm đạo mà không cần dùng đến thuốc là sử dụng dụng cụ nong âm đạo. Dụng cụ này kích thích và dần dần kéo giãn cơ âm đạo để khắc phục tình trạng âm đạo bị thu hẹp, có thể kết hợp cùng với liệu pháp estrogen.

Dụng cụ nong âm đạo có thể làm giảm cảm giác đau đớn, khó chịu khi quan hệ tình dục. Có thể mua sản phẩm này mà không cần đơn của bác sĩ nhưng những trường hợp nặng sẽ cần thêm liệu pháp vật lý trị liệu sàn chậu.

Thuốc gây tê tại chỗ

Thuốc gây tê tại chỗ lidocaine có cả dạng thuốc mỡ và dạng gel, có thể được sử dụng để giảm bớt cảm giác khó chịu khi quan hệ tình dục do teo âm đạo. Bôi thuốc từ 5 đến 10 phút trước khi bắt đầu để thuốc phát huy tác dụng.

Đối với những người bị ung thư vú

Những người có tiền sử ung thư vú hoặc đang bị ung thư vú có thể cân nhắc các lựa chọn điều trị sau:

•     Phương pháp điều trị không sử dụng nội tiết tố: kem dưỡng ẩm và gel bôi trơn là lựa chọn hàng đầu cho những người bị ung thư vú.
•     Dụng cụ nong âm đạo: chỉ tác động vật lý đến mô âm đạo mà không ảnh hưởng đến nồng độ hormone trong cơ thể. Dụng cụ này giúp cải thiện tình trạng hẹp âm đạo.

Cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa trước khi sử dụng liệu pháp estrogen tại chỗ. Những phụ nữ bị ung thư vú có thể vẫn dùng được liệu pháp estrogen tại chỗ liều thấp nếu các phương pháp điều trị không dùng thuốc không có tác dụng. Tuy nhiên, có một số lo ngại rằng liệu pháp estrogen tại chỗ có thể làm tăng nguy cơ ung thư tái phát, đặc biệt là những trường hợp ung thư vú nhạy cảm với hormone. Liệu pháp estrogen toàn thân thường không được khuyến khích cho những trường hợp ung thư vú, đặc biệt nếu ung thư vú nhạy cảm với hormone.

Các biện pháp khắc phục triệu chứng

Có thể khắc phục tình trạng khô và kích ứng âm đạo bằng các biện pháp như:

•     Dùng kem dưỡng ẩm âm đạo để khôi phục độ ẩm cho mô âm đạo.
•     Sử dụng gel bôi trơn gốc nước để làm giảm cảm giác khó chịu khi quan hệ tình dục. Không dùng sản phẩm bôi trơn gốc dầu nếu sử dụng bao cao su.
•     Dành nhiều thời gian dạo đầu để kích thích âm đạo tiết thêm dịch bôi trơn tự nhiên nhằm làm giảm tình trạng khô và đau rát.

Biến chứng

Hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh làm tăng nguy cơ:

•     Viêm âm đạo: Sự thay đổi độ pH trong âm đạo sẽ làm tạo điều kiện cho vi khuẩn hoặc nấm phát triển quá mức và dẫn đến viêm.
•     Các vấn đề về tiết niệu: Những thay đổi ở đường tiết niệu liên quan đến GSM có thể góp phần gây ra các vấn đề về tiết niệu, ví dụ như đi tiểu nhiều, tiểu không kiểm soát, thường xuyên buồn tiểu gấp, cảm giác nóng rát khi đi tiểu hay nhiễm trùng đường tiểu.

Phòng ngừa

Hoạt động tình dục thường xuyên (có thể có hoặc không có bạn tình) có thể giúp ngăn ngừa hội chứng niệu sinh dục thời kỳ mãn kinh. Lý do là vì hoạt động tình dục làm tăng sự lưu thông máu đến âm đạo, giúp giữ cho các mô khỏe mạnh.