Ung thư hắc tố

Ung thư hắc tố là gì?

Ung thư (tế bào) hắc tố hay u hắc tố ác tính là loại ung thư da nghiêm trọng nhất, bắt đầu từ tế bào hắc tố (các tế bào có nhiệm vụ sản sinh melanin - sắc tố tạo nên màu sắc cho làn da). Ung thư hắc tố cũng có thể xảy ra trong mắt và đôi khi còn ở bên trong cơ thể, chẳng hạn như trong mũi hoặc cổ họng (hiếm gặp hơn).

Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân chính xác gây ung thư hắc tố nhưng việc thường xuyên tiếp xúc với tia cực tím (tia UV) trong ánh nắng mặt trời sẽ làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư này. Hạn chế tiếp xúc với tia UV sẽ giúp làm giảm nguy cơ ung thư hắc tố và các loại ung thư da khác.

Nguy cơ mắc ung thư hắc tố thường cao nhất ở những người dưới 40 tuổi, đặc biệt là phụ nữ. Biết rõ các dấu hiệu cảnh báo của ung thư da sẽ giúp phát hiện sớm những thay đổi bất thường trên da và điều trị kịp thời trước khi ung thư di căn. Nếu được phát hiện sớm, ung thư hắc tố hoàn toàn có thể được chữa khỏi.

Triệu chứng ung thư hắc tố

U hắc tố ác tính có thể hình thành ở bất kỳ vị trí nào trên cơ thể nhưng thường là ở những khu vực tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời, chẳng hạn như lưng, chân, bàn tay và mặt.

Tế bào ung thư cũng có thể phát triển ở những vùng ít tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chẳng hạn như lòng bàn chân, lòng bàn tay và móng tay. Ở những người có da tối màu, ung thư tế bào hắc tố thường xảy ra ở những vị trí này.

Các dấu hiệu và triệu chứng đầu tiên của ung thư hắc tố thường là:

• Một nốt ruồi hay vết bớt có từ trước đột nhiên thay đổi về màu sắc, hình dạng hoặc kích thước
• Da xuất hiện đốm bất thường mới

Ung thư hắc tố không phải lúc nào cũng hình thành ở nốt ruồi mà có thể phát triển ở cả những vùng da bình thường.

Nốt ruồi bình thường

Nốt ruồi bình thường thường có màu đồng nhất, chẳng hạn như nâu hoặc đen đều và có đường viền rõ nét với vùng da xung quanh. Nốt ruồi bình thường có hình bầu dục hoặc tròn và có đường kính dưới 6 mm.

Đa số nốt ruồi đều bắt đầu có từ khi còn nhỏ nhưng cơ thể có thể xuất hiện các nốt ruồi mới cho đến 40 tuổi. Khi trưởng thành, hầu hết mọi người đều có từ 10 đến 40 nốt ruồi. Nốt ruồi có thể thay đổi theo thời gian và một số thậm chí còn tự biến mất.

Nốt ruồi bất thường có thể là dấu hiệu của ung thư hắc tố

Có thể nhận biết dấu hiệu ung thư hắc tố và các loại ung thư da khác bằng quy tắc “ABCDE” như sau:

• Asymmetry (bất đối xứng): Một nửa của nốt ruồi không giống nửa còn lại.
• Border (đường viền): Đường viền lởm chởm, không đều hoặc không rõ nét.
• Color (màu sắc): Có các mảng màu đen và nâu, đôi khi còn có cả màu trắng, xám, đỏ hoặc xanh.
• Diameter (đường kính): Đường kính nốt ruồi thường trên 6mm hoặc đường kính thay đổi so với trước.
• Evolving (thay đổi): Nốt ruồi trước đây có sự thay đổi về kích thước, hình dạng, màu sắc hoặc hình thành ở vùng da đang bình thường. Ngoài ra, khi u hắc tố ác tính hình thành ở một nốt ruồi có từ trước thì bề mặt của nốt ruồi có thể thay đổi và trở nên cứng hoặc sần sùi. Nốt ruồi thường có cảm giác khác lạ khi chạm tay lên và có thể ngứa, chảy dịch hoặc chảy máu nhưng đa phần không đau đớn.

Hình dạng của vùng tổn thương da do ung thư hắc tố rất đa dạng và không phải lúc nào cũng có đầy đủ các đặc điểm nêu trên.

Ung thư hắc tố ẩn

Ung thư hắc tố có thể phát triển ở những vùng cơ thể ít hoặc không tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chẳng hạn như kẽ ngón chân, lòng bàn tay, lòng bàn chân, da đầu hoặc bộ phận sinh dục. Dạng này được gọi là ung thư hắc tố ẩn và thường xảy ra phổ biến nhất ở những người có da tối màu.

Các vị trí thường bị ung thư hắc tố ẩn gồm có:

• Ung thư hắc tố dưới móng tay: là một dạng ung thư tế bào hắc tố hiếm gặp, có thể hình thành dưới móng tay hoặc móng chân, đôi khi còn xảy ra ở lòng bàn tay hoặc lòng bàn chân. Dạng này chủ yếu xảy ra ở những người gốc Á, người da đen và những người có sắc tố da tối màu.
• Ung thư hắc tố trong miệng, đường tiêu hóa, đường tiết niệu hoặc âm đạo (ung thư hắc tố niêm mạc): dạng ung thư hắc tố này có thể hình thành ở niêm mạc mũi, miệng, thực quản, hậu môn, đường tiết niệu và âm đạo. Ung thư hắc tố niêm mạc rất khó phát hiện vì triệu chứng có thể bị nhầm với các bệnh thường gặp khác.
• Ung thư hắc tố trong mắt: thường xảy ra phổ biến nhất ở màng bồ đào - lớp bên dưới lòng trắng của mắt (củng mạc). U hắc tố ác tính ở mắt có thể gây ra những vấn đề về thị lực và được chẩn đoán khi khám mắt.

Nguyên nhân

Ung thư hắc tố xảy ra khi có vấn đề bất thường phát sinh trong các tế bào sản xuất melanin (tế bào hắc tố) của da.

Thông thường, các tế bào da phát triển một cách có kiểm soát và theo một chu kỳ cố định. Các tế bào da mới, khỏe mạnh đẩy các tế bào cũ lên bề mặt da, tại đây chúng chết đi và cuối cùng bong ra để nhường chỗ cho tế bào mới. Tuy nhiên, khi DNA của tế bào bị đột biến, các tế bào da sẽ bắt đầu phát triển mất kiểm soát, không chết đi mà tích tụ lại và hình thành nên khối u ác tính.

Khoa học vẫn chưa rõ nguyên nhân cụ thể làm hỏng DNA trong tế bào da và dẫn đến ung thư hắc tố cũng như là các loại ung thư da khác nhưng có khả năng là do sự kết hợp của các yếu tố khác nhau, gồm có cả yếu tố môi trường và di truyền. Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng việc tiếp xúc với bức xạ tia cực tím (UV) trong ánh nắng mặt trời là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến ung thư hắc tố.

Tuy nhiên, không phải trường hợp ung thư hắc tố nào cũng là do tiếp xúc với tia cực tím vì ở nhiều người, ung thư xảy ra ở những bộ phận cơ thể hầu như không tiếp xúc với nắng. Điều này có nghĩa là còn có các yếu tố khác cũng góp phần gây ung thư tế bào hắc tố.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ

Các yếu tố có thể làm tăng nguy cơ ung thư tế bào hắc tố gồm có:

• Da trắng: Da trắng có ít sắc tố melanin nên sẽ ít được bảo vệ khỏi tác hại của tia UV hơn. Những người có tóc vàng hoặc đỏ, mắt sáng màu và dễ bị tàn nhang hoặc cháy nắng có nguy cơ mắc ung thư hắc tố cao hơn so với người có da tối màu. Tuy nhiên, những người có da tối màu cũng có thể bị ung thư hắc tố.
• Từng bị cháy nắng: Từng bị cháy nắng nghiêm trọng một hoặc nhiều lần sẽ làm tăng nguy cơ ung thư tế bào hắc tố.
• Tiếp xúc nhiều với tia cực tím: Phơi nắng nhiều sẽ làm tăng nguy cơ ung thư hắc tố và các loại ung thư da khác.
• Sống gần xích đạo hoặc sống trên cao: Những người sống gần đường xích đạo phải tiếp xúc với nắng nhiều hơn và cường độ tia cực tím cũng mạnh hơn nên sẽ có nguy cơ ung thư da cao hơn. Ngoài ra, sống ở trên cao, ví dụ như vùng đồi núi cũng làm tăng nguy cơ.
• Có nhiều nốt ruồi hoặc nốt ruồi bất thường: Những người có hơn 50 nốt ruồi bình thường trên cơ thể có nguy cơ ung thư tế bào hắc tố cao hơn. Ngoài ra, có một loại nốt ruồi bất thường gọi là nốt ruồi loạn sản cũng làm tăng nguy cơ ung thư hắc tố.
• Tiền sử gia đình bị ung thư hắc tố: Nguy cơ bị ung thư hắc tố sẽ cao hơn nếu như một người thân trong gia đình, chẳng hạn như cha mẹ, con cái hoặc anh chị em ruột đã từng mắc bệnh ung thư này.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Những người có hệ miễn dịch suy yếu có nguy cơ bị ung thư hắc tố và các bệnh ung thư da khác cao hơn. Hệ miễn dịch có thể bị suy giảm do dùng thuốc để ức chế miễn dịch, chẳng hạn như thuốc chống thải ghép hoặc do mắc các bệnh lý, chẳng hạn như HIV/AIDS.

Biện pháp chẩn đoán

Các phương pháp được sử dụng để chẩn đoán ung thư hắc tố gồm có:

• Khám da: Bác sĩ hỏi về bệnh sử và kiểm tra da để tìm các dấu hiệu của ung thư hắc tố.
• Sinh thiết da: Để kiểm tra xem một vùng tổn thương trên da có phải là ung thư hắc tố hay không thì sẽ cần lấy một mẫu mô da để xét nghiệm. Phương pháp này được gọi là sinh thiết da. Kỹ thuật sinh thiết được sử dụng sẽ phụ thuộc vào tình trạng của từng trường hợp. Thông thường, bác sĩ sẽ cắt bỏ toàn bộ vùng tổn thương. Một trong những kỹ thuật sinh thiết phổ biến là sinh thiết bấm, trong đó ấn một dụng cụ có đầu tròn vào vùng da xung quanh nốt ruồi nghi là ung thư. Một kỹ thuật khác là sinh thiết cắt bỏ, trong đó sử dụng dao mổ để cắt toàn bộ nốt ruồi và một phần mô lành xung quanh.

Xác định giai đoạn ung thư

Sau khi xác nhận là ung thư hắc tố, bước tiếp theo là phải xác định mức độ lan rộng (giai đoạn) của ung thư bằng các biện pháp dưới đây:

• Kiểm tra độ dày: Độ dày của khối u hắc tố ác tính được xác định bằng cách kiểm tra cẩn thận khối u dưới kính hiển vi và đo bằng một dụng cụ đặc biệt. Độ dày của u hắc tố ác tính giúp bác sĩ đưa ra kế hoạch điều trị thích hợp. Khối u càng dày thì bệnh càng nghiêm trọng. Nếu khối u mỏng thì có thể chỉ cần phẫu thuật cắt bỏ khối u và một vùng mô khỏe mạnh xung quanh. Nếu khối u dày thì sẽ phải tiến hành thêm một số biện pháp khác để kiểm tra xem ung thư đã lan rộng hay chưa trước khi quyết định phương pháp điều trị.
• Sinh thiết hạch cửa: Nếu nghi ngờ ung thư đã di căn đến các hạch bạch huyết thì bác sĩ sẽ tiến hành thủ thuật sinh thiết hạch cửa (sentinel node biopsy).  Trong quá trình sinh thiết hạch cửa, một loại thuốc nhuộm được tiêm vào vị trí mà khối u hắc tố ác tính đã bị cắt bỏ. Thuốc nhuộm sẽ chảy đến các hạch bạch huyết lân cận. Các hạch bạch huyết đầu tiên tiếp nhận thuốc nhuộm sẽ được bóc tách và đem di xét nghiệm để tìm tế bào ung thư. Nếu những hạch bạch huyết này không mang tế bào ung thư thì khả năng cao là ung thư hắc tố chưa lan rộng ra khỏi vị trí khởi phát ban đầu.
• Tìm các dấu hiệu ung thư di căn: Trong các trường hợp phát hiện ung thư hắc tố ở giai đoạn muộn, bác sĩ sẽ thực hiện các phương pháp chẩn đoán hình ảnh như chụp X-quang, chụp CT và chụp cắt lớp phát xạ positron (PET) để kiểm tra xem ung thư đã di căn sang các bộ phận khác của cơ thể hay chưa. Các phương pháp này thường không được khuyến nghị cho những trường hợp có khối u hắc tố nhỏ và nguy cơ di căn thấp.

Ngoài ra còn có các yếu tố khác để xác định nguy cơ ung thư di căn, gồm có vết loét trên da và số lượng tế bào ung thư đang phân chia được phát hiện khi kiểm tra dưới kính hiển vi.

Ung thư hắc tố được chia thành 5 giai đoạn (từ 0 đến IV). Ở giai đoạn 0 và giai đoạn I, khối u hắc tố ác tính còn nhỏ và khả năng điều trị thành công là rất cao. Nhưng càng sang các giai đoạn sau thì cơ hội chữa khỏi sẽ càng thấp. Đến giai đoạn IV, ung thư đã lan ra ngoài da đến các cơ quan khác, chẳng hạn như phổi hoặc gan.

Điều trị ung thư hắc tố

Việc điều trị ung thư hắc tố phụ thuộc vào kích thước, giai đoạn ung thư và tình trạng sức khỏe của người bệnh.

Điều trị khối u hắc tố nhỏ

Nếu ung thư hắc tố được phát hiện ở giai đoạn đầu thì phương pháp điều trị thường là phẫu thuật để cắt bỏ khối u. Nếu khối u hắc tố chỉ rất mỏng thì có thể loại bỏ hoàn toàn trong quá trình sinh thiết và không cần điều trị thêm. Nếu dày hơn thì sẽ cần cắt bỏ khối u kèm theo một vùng da lành xung quanh và một phần mô bên dưới da. Đối với những trường hợp ung thư hắc tố giai đoạn đầu thì thường chỉ cần điều trị bằng phương pháp này là đủ.

Điều trị ung thư hắc tố đã di căn

Nếu ung thư hắc tố đã di căn ra ngoài da thì các giải pháp điều trị sẽ gồm có:

• Phẫu thuật cắt bỏ hạch bạch huyết: Nếu tế bào ung thư hắc tố đã lan đến các hạch bạch huyết lân cận thì sẽ phải loại bỏ các hạch bị ảnh hưởng. Có thể sẽ cần tiến hành thêm các phương pháp điều trị khác trước hoặc sau phẫu thuật.
• Liệu pháp miễn dịch: là phương pháp điều trị bằng các loại thuốc giúp hệ miễn dịch chống lại ung thư. Hệ miễn dịch vốn có chức năng tiêu diệt các tác nhân gây hại và bảo vệ cơ thể khỏi bệnh tật nhưng lại không thể tấn công tế bào ung thư vì các tế bào này sản sinh ra protein giúp chúng không bị các tế bào của hệ miễn dịch phát hiện. Liệu pháp miễn dịch có cơ chế là can thiệp vào quá trình này. Liệu pháp miễn dịch thường được thực hiện sau khi phẫu thuật trong những trường hợp ung thư hắc tố đã lan đến các hạch bạch huyết hoặc các khu vực khác của cơ thể. Nếu không thể loại bỏ hoàn toàn khối u bằng cách phẫu thuật thì các loại thuốc miễn dịch có thể được tiêm trực tiếp vào khối u.
• Liệu pháp nhắm trúng đích: sử dụng các loại thuốc nhắm đến những điểm yếu cụ thể của tế bào ung thư. Điều này khiến cho các tế bào ung thư bị tiêu diệt. Các tế bào ung thư hắc tố sẽ được kiểm tra để đánh giá hiệu quả của liệu pháp nhắm trúng đích. Đối với ung thư hắc tố, liệu pháp nhắm trúng đích thường được thực hiện cho những trường hợp ung thư đã di căn đến các hạch bạch huyết hoặc đến các vùng khác trong cơ thể.
• Xạ trị: sử dụng chùm tia mang năng lượng cao, chẳng hạn như tia X và proton, để tiêu diệt tế bào ung thư. Có thể chiếu chùm tia đến các hạch bạch huyết nếu ung thư hắc tố đã di căn. Phương pháp xạ trị cũng có thể được sử dụng để điều trị khối u hắc tố ác tính không thể loại bỏ hoàn toàn bằng cách phẫu thuật. Trong những trường hợp ung thư hắc tố đã lan đến các vùng khác của cơ thể, xạ trị có thể giúp làm giảm các triệu chứng.
• Hóa trị liệu: sử dụng thuốc để tiêu diệt tế bào ung thư. Người bệnh có thể cần dùng thuốc hóa trị đường uống, truyền tĩnh mạch hoặc kết hợp cả hai.

Phòng ngừa ung thư hắc tố

Có thể giảm nguy cơ mắc ung thư hắc tố và các loại ung thư da khác bằng cách:

• Hạn chế đi ngoài khi trời nắng gắt: Nếu không có việc gì cần thiết thì tránh ra ngoài vào khung giờ từ 10 giờ sáng đến 4 giờ chiều vì đây là lúc cường độ tia UV trong nắng ở mức cao nhất, ngay cả trong mùa đông hoặc những ngày trời nhiều mây. Chúng ta phải tiếp xúc với tia UV quanh năm và cho dù trời có mây thì cũng hầu như không thể ngăn được các tia có hại này. Không ra ngoài khi trời nắng mạnh sẽ giúp tránh bị cháy nắng và giảm nguy cơ ung thư da. Tuy nhiên, thường xuyên để da tiếp xúc trực tiếp với nắng ngoài khung giờ này mà không có biện pháp bảo vệ cũng có thể dẫn đế ung thư da.
• Sử dụng kem chống nắng hàng ngày: Bôi kem chống nắng phổ rộng với chỉ số SPF ít nhất là 30, ngay cả vào những ngày nhiều mây. Chú ý bôi lớp kem đủ dày, đều khắp vùng da cần bảo vệ và bôi lại sau mỗi 2 giờ hoặc thường xuyên hơn nếu đi bơi hoặc ra nhiều mồ hôi.
• Mặc quần áo dài để che da: Cho dù bôi kem chống nắng thì cũng vẫn phải che chắn cẩn thận cho da khi ra ngoài trời để tạo sự bảo vệ một cách tối đa khỏi tia cực tím. Mặc quần áo dài che kín da, đội mũ rộng vành, đeo khẩu trang và kính râm khi đi ngoài trời. Nên chọn quần áo được làm bằng chất liệu có khả năng chống nắng tốt và kính râm có tác dụng ngăn được cả tia UVA và UVB.
• Không dùng giường nhuộm da: Đèn trong giường nhuộm da phát ra tia UV và cũng có thể làm tăng nguy cơ ung thư da.
• Kiểm tra da thường xuyên và đi khám khi có thay đổi bất thường: Mỗi người nên tự kiểm tra da thường xuyên để phát triển những dấu hiệu mới hoặc những thay đổi ở nốt ruồi, tàn nhang, vết bớt có từ trước. Phải kiểm tra toàn thân, từ đầu xuống lòng bàn chân và dùng gương kiểm tra cả những vị trí thường bị bỏ qua như sau gáy, sau tai, mông, vùng sinh dục…