Lichen phẳng

Lichen phẳng là gì?

Lichen phẳng (lichen planus) là một tình trạng viêm mạn tính xảy ra ở da, tóc, móng tay hoặc niêm mạc. Ở trên da, lichen phẳng thường có dạng các sẩn màu đỏ tía, ngứa ngáy và hình thành trong vòng vài tuần. Trong miệng, âm đạo và các khu vực khác được bao phủ bởi niêm mạc, lichen phẳng có dạng các đường màu trắng và đôi khi còn có vết loét gây đau đớn.

Ở hầu hết các trường hợp lichen phẳng điển hình và nhẹ, người bệnh có thể tự điều trị tại nhà bằng các biện pháp chăm sóc da và dùng thuốc không kê đơn. Nếu bệnh gây đau đớn hoặc ngứa dữ dội thì có thể cần phải đi khám và sử dụng thuốc theo đơn của bác sĩ. Lichen phẳng là bệnh không lây.

Triệu chứng lichen phẳng

Bệnh lichen phẳng có nhiều triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào khu vực bị bệnht trên cơ thể. Các triệu chứng điển hình gồm có:

• Các sẩn đỏ, phẳng, thường xuất hiện ở mặt trong của cẳng tay, cổ tay hoặc mắt cá chân, đôi khi còn xuất hiện ở cả bộ phận sinh dục
• Ngứa
• Các mụn nước vỡ ra và đóng vảy
• Có các đường mảnh màu trắng hoặc các mảng trắng bên trong miệng, trên môi hoặc lưỡi
• Cảm giác đau nhức trong miệng hoặc âm đạo
• Rụng tóc
• Thay đổi màu sắc da đầu
• Hỏng hoặc mất móng

Khi nào cần đi khám?

Đi khám bác sĩ nếu nhận thấy da nổi các sẩn nhỏ hoặc tình trạng giống như phát ban mà không rõ nguyên nhân. Cũng cần đi khám nếu gặp bất kỳ dấu hiệu, triệu chứng nào của bệnh lichen trong miệng, cơ quan sinh dục, da đầu hoặc móng.

Một số bệnh lý về da và niêm mạc cũng có thể gây ra những triệu chứng giống như lichen phẳng nên tốt nhất nên đi khám để được chẩn đoán chính xác vấn đề và có phương pháp điều trị phù hợp.

Nguyên nhân gây lichen phẳng

Lichen phẳng xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công chính các tế bào da hoặc niêm mạc. Đến nay, khoa học vẫn chưa tìm ra nguyên nhân tại sao phản ứng miễn dịch bất thường này lại xảy ra. Bệnh lichen phẳn không phải bệnh truyền nhiễm.

Phản ứng miễn dịch gây ra bệnh lichen phẳng có thể được kích hoạt bởi:

• Nhiễm virus viêm gan C
• Vắc-xin cúm
• Một số loại phẩm màu, hóa chất và kim loại
• Thuốc giảm đau, chẳng hạn như ibuprofen và naproxen
• Một số loại thuốc điều trị bệnh tim mạch, cao huyết áp hoặc viêm khớp

Các yếu tố nguy cơ

Bất kỳ ai cũng có thể bị bệnh lichen phẳng. Tuy nhiên, tình trạng này thường xảy ra ở người trong độ tuổi trung niên. Bệnh lichen phẳng ở miệng thường xảy ra ở phụ nữ trung niên.

Biến chứng của lichen phẳng

Bệnh lichen phẳng xảy ra ở âm hộ và âm đạo thường khó điều trị, gây đau dữ dội và đôi khi để lại sẹo. Một trong những biến chứng lâu dài khi bệnh xảy ra ở khu vực này là rối loạn chức năng tình dục. Khi bị lichen phẳng ở miệng, các vết loét có thể ảnh hưởng đến việc ăn uống hàng ngày. Sau khi các triệu chứng biến mất, những vùng da bị bệnh có thể bị sẫm màu hơn so với những vùng da khỏe mạnh, đặc biệt là ở những người vốn có da tối màu.

Lichen phẳng ở miệng còn làm tăng nguy cơ ung thư khoang miệng. Khi xảy ra trong ống tai và không được chữa trị, bệnh này có thể dẫn đến mất thính lực.

Biện pháp chẩn đoán

Bác sĩ có thể chẩn đoán lichen phẳng dựa trên các triệu chứng, bệnh sử, thăm khám lâm sàng và một số xét nghiệm nếu cần thiết. Những phương pháp thường được sử dụng để chẩn đoán bệnh này gồm có:

• Sinh thiết: lấy một mẫu mô nhỏ ở vùng da bị tổn thương để kiểm tra dưới kính hiển vi. Mô được phân tích để xác định xem có tế bào đặc trưng của lichen phẳng hay không.
• Xét nghiệm viêm gan siêu vi C: lấy mẫu máu để xét nghiệm viêm gan C. Đây là một nguyên nhân có thể dẫn đến bệnh lichen phẳng.
• Test dị ứng: để kiểm tra xem người bệnh có bị dị ứng với một tác nhân nào đó gây ra bệnh lichen phẳng hay không.

Ngoài ra có thể cần thực hiện thêm một số biện pháp chẩn đoán khác nếu bác sĩ nghi ngờ người bệnh mắc các biến thể của lichen phẳng, chẳng hạn như lichen phẳng ở thực quản, cơ quan sinh dục, tai hoặc miệng.

Điều trị lichen phẳng

Lichen phẳng trên da thường tự khỏi sau vài tháng đến vài năm. Nếu xảy ra ở niêm mạc thì bệnh thường khó điều trị hơn và dễ tái phát. Dù điều trị bằng phương pháp nào thì người bệnh cũng cần tái khám định kỳ mỗi năm một lần.

Thuốc và các phương pháp điều trị khác có thể giúp giảm ngứa, giảm đau và thúc đẩy quá trình lành da. Khi đi khám, bác sĩ sẽ tư vấn phương pháp điều trị phù hợp nhất.

Corticoid

Phương pháp đầu tiên thường được sử dụng để điều trị lichen phẳng là dùng corticoid (corticosteroid) tại chỗ. Nếu không hiệu quả và tình trạng trở nên nghiêm trọng hơn hoặc ngày càng lan rộng thì bác sĩ sẽ kê corticoid đường uống hoặc thuốc tiêm.

Các tác dụng phụ thường gặp của corticoid tại chỗ là kích ứng hoặc mỏng da tại vị trí bôi thuốc và nấm miệng. Do đó, cần dùng thuốc đúng theo chỉ dẫn và không nên dùng corticoid liên tục trong thời gian dài.

Thuốc uống điều trị nhiễm trùng

Các loại thuốc uống khác cũng có thể được sử dụng trong một số trường hợp lichen phẳng là thuốc chống sốt rét hydroxychloroquine và thuốc kháng sinh metronidazole.

Thuốc ức chế miễn dịch

Nếu bệnh lichen phẳng gây ra các triệu chứng nghiêm trọng thì có thể cần dùng các thuốc ức chế miễn dịch để ngăn chặn hoặc điều chỉnh đáp ứng miễn dịch của cơ thể, chẳng hạn như azathioprine, mycophenolate, cyclosporine và methotrexate.

Thuốc kháng histamin

Thuốc kháng histamin đường uống có thể làm giảm triệu chứng ngứa của bệnh lichen phẳng.

Liệu pháp ánh sáng

Liệu pháp ánh sáng có thể làm giảm các tổn thương lichen phẳng trên da. Liệu pháp ánh sáng được sử dụng phổ biến nhất để điều trị lichen phẳng là sử dụng tia cực tím bước sóng B (UVB) - ánh sáng này chỉ xuyên qua lớp trên cùng của da (lớp biểu bì). Người bệnh thường phải điều trị từ 2 – 3 buổi/tuần và thực hiện đều đặn trong vài tuần.

Liệu pháp này không phù hợp với những người có da tối màu vì có thể để lại cấc đốm thâm trên da sau khi điều trị khỏi.

Retinoid

Nếu tình trạng bệnh không đáp ứng với corticoid hoặc liệu pháp ánh sáng thì bác sĩ có thể kê retinoid đường uống, chẳng hạn như acitretin.

Retinoid có thể gây dị tật bẩm sinh nên những phụ nữ đang mang thai hoặc có dự định mang thai trong tương lai gần không nên dùng loại thuốc này. Nếu người bệnh đang mang thai hoặc cho con bú thì bác sĩ sẽ cho ngừng liệu pháp retinoid tại chỗ hoặc chuyển sang một phương pháp điều trị khác.

Đối phó với các yếu tố kích hoạt

Nếu nghi ngờ bệnh lichen phẳng có liên quan đến viêm gan C, dị ứng hoặc một loại thuốc đang dùng thì sẽ cần điều trị theo hướng khác. Ví dụ, có thể cần đổi thuốc hoặc tránh tiếp xúc với các chất gây dị ứng. Nếu nguyên nhân là do viêm gan C thì người bệnh sẽ được chuyển sang bác sĩ chuyên khoa để được tư vấn điều trị.

Các biện pháp điều trị khác

Các biện pháp dưới đây có thể giúp giảm ngứa và giảm các triệu chứng khó chịu của bệnh lichen phẳng:

• Ngâm mình trong bồn tắm có pha bột yến mạch, sau đó nhẹ nhàng thấm khô da và thoa kem dưỡng ẩm
• Chườm mát lên những vùng da bị tổn thương
• Bôi hydrocortisone không kê đơn có nồng độ ít nhất 1%. Chỉ nên dùng hydrocortisone khi không sử dụng corticoid tại chỗ theo đơn của bác sĩ
• Không gãi hay chà xát mạnh để tránh làm tổn thương da

Đối với các trường hợp lichen phẳng ở miệng, người bệnh cần vệ sinh răng miệng cẩn thận và đi khám nha sĩ thường xuyên. Có thể giảm đau đớn do các vết loét bằng cách bỏ thuốc lá nếu hút, không uống rượu bia và không ăn đồ cay hoặc có tính axit.

Một vài nghiên cứu lâm sàng đã chỉ ra lợi ích của gel lô hội trong việc điều trị bệnh lichen phẳng ở miệng và âm hộ. Người bệnh có thể thoa gel lô hội lên những vùng có triệu chứng. Ngoài ra,  nên hạn chế căng thẳng vì căng thẳng có thể làm trầm trọng thêm các triệu chứng bệnh. Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi thử bất cứ phương pháp điều trị nào. Một số loại thuốc không kê đơn và viên uống bổ sung vitamin có thể tương tác với thuốc kê đơn và gây ra những phản ứng tiêu cực.