Lichen phẳng ở miệng

Lichen phẳng ở miệng là gì?

Bệnh lichen phẳng ở miệng (oral lichen planus) là một bệnh lý viêm mạn tính xảy ra ở lớp niêm mạc bên trong khoang miệng. Lichen phẳng ở miệng có đặc trưng là các đường màu trắng, mô sưng đỏ và vết loét. Những tổn thương này gây cảm giác nóng rát và đau đớn cho người bệnh.

Lichen phẳng ở miệng là bệnh không lây, xảy ra khi hệ miễn dịch tấn công chính các tế bào của niêm mạc miệng. Hiện khoa học vẫn chưa tìm ra nguyên nhân dẫn đến hiện tượng bất thường này.

Các triệu chứng lichen phẳng ở miệng đa phần có thể điều trị được nhưng người bệnh sẽ cần tái khám thường xuyên vì bệnh này có thể làm tăng nguy cơ ung thư khoang miệng ở những khu vực bị tổn thương.

Dấu hiệu, triệu chứng lichen phẳng ở miệng

Các dấu hiệu và triệu chứng của bệnh lichen phẳng ở miệng xảy ra ở lớp niêm mạc bên trong khoang miệng.

Đặc điểm

Các thương tổn thường có các đặc điểm như sau:

• Các đường mảnh màu trắng, đan xen nhau, hơi nhô lên
• Các mảng mô đỏ, sưng, nhạy cảm
• Vết loét

Vị trí

Những tổn thương này có thể xảy ra ở những vị trí:

• Bên trong má (đây là vị trí phổ biến nhất)
• Lợi (nướu)
• Lưỡi
• Mặt trong của môi
• Vòm miệng

Đau đớn, khó chịu

Các đường màu trắng ở bên trong má thường không gây khó chịu. Tuy nhiên, các mảng mô tấy đỏ và vết loét có thể đi kèm với một số triệu chứng khác như:

• Cảm giác nóng rát hoặc đau
• Nhạy cảm với đồ ăn nóng hoặc chua, cay
• Kích ứng và chảy máu khi đánh răng
• Viêm lợi (viêm nướu)
• Xuất hiện các mảng dày, đau trên lưỡi
• Khó chịu khi nói, nhai hoặc nuốt

Các dạng lichen phẳng khác

Những người bị lichen phẳng ở miệng có thể còn bị lichen phẳng ở các bộ phận khác của cơ thể, ví dụ như:

• Da: thương tổn thường có dạng sẩn đỏ, có đầu phẳng và ngứa.
• Bộ phận sinh dục: lichen phẳng ở bộ phận sinh dục nữ thường gây đau rát và khó chịu khi quan hệ. Các tổn thương thường có màu đỏ và đôi khi có dạng các đường màu trắng. Nam giới cũng có thể bị lichen phẳng ở bộ phận sinh dục.
• Tai: lichen phẳng ở tai có thể dẫn đến mất thính lực.
• Da đầu: khi xảy ra trên da đầu, lichen phẳng có thể gây rụng tóc tạm thời hoặc vĩnh viễn.
• Móng: lichen phẳng ở móng chân hoặc móng tay có thể gây ra các đường gờ trên móng, mỏng móng, tách móng và mất móng tạm thời hoặc vĩnh viễn.
• Mắt: mặc dù hiếm nhưng lichen phẳng có thể xảy ra ở bề mặt niêm mạc của mắt và có thể gây sẹo, dẫn đến mù lòa.
• Thực quản: lichen phẳng ở thực quản cũng là dạng rất hiếm gặp nhưng một khi xảy ra thì có thể gây hẹp thực quản và khiến cho việc nuốt đồ ăn trở nên khó khăn.

Khi nào cần đi khám?

Đi khám bác sĩ khi nhận thấy bất kỳ dấu hiệu nào của bệnh lichen phẳng nêu trên.

Nguyên nhân gây lichen phẳng ở miệng

Hiện vẫn chưa rõ nguyên nhân nào gây ra bệnh lichen phẳng ở miệng. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu phát hiện thấy có sự kích hoạt tế bào lympho T - một loại bạch cầu tham gia vào phản ứng viêm - ở những người bị lichen phẳng vùng miệng. Điều này cho thấy có thể lichen phẳng có liên quan đến một số rối loạn miễn dịch và yếu tố di truyền. Tuy nhiên, cần phải nghiên cứu thêm để xác định nguyên nhân chính xác.

Có khả năng là ở một số người, bệnh lichen phẳng ở miệng được kích hoạt bởi thuốc men, tổn thương miệng, nhiễm trùng hoặc các chất gây dị ứng, ví dụ như dụng cụ nha khoa. Căng thẳng cũng có thể là yếu tố khiến cho các triệu chứng tái phát hoặc trở nên trầm trọng hơn. Tuy nhiên, tất cả những nguyên nhân này đều chưa được xác thực.

Các yếu tố nguy cơ

Bất cứ ai cũng có thể bị lichen phẳng ở miệng nhưng bệnh này chủ yếu xảy ra ở phụ nữ trong độ tuổi trung niên.

Một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ lichen phẳng ở miệng, chẳng hạn như mắc các bệnh làm suy giảm chức năng miễn dịch hoặc dùng một số loại thuốc nhất định. Tuy nhiên vẫn cần nghiên cứu thêm để xác đinh các yếu tố nguy cơ cụ thể có liên quan đến bệnh lichen phẳng ở miệng.

Biến chứng của lichen phẳng ở miệng

Trong những trường hợp nghiêm trọng, lichen phẳng ở miệng có thể dẫn đến những vấn đề như:

• Đau đớn dữ dội
• Sụt cân và thiếu hụt dinh dưỡng do triệu chứng đau đớn, khó chịu gây ảnh hưởng đến việc ăn uống
• Khiến cho người bệnh căng thẳng, lo âu
• Tổn thương loét để lại sẹo
• Nhiễm nấm miệng hay nhiễm khuẩn thứ phát nếu không vệ sinh khoang miệng cẩn thận
• Ung thư khoang miệng

Biện pháp chẩn đoán

Bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh lichen phẳng ở miệng dựa trên:

• Bệnh sử và các loại thuốc đang dùng
• Các triệu chứng, bao gồm cả các tổn thương trong miệng và vị trí khác trên cơ thể
• Kiểm tra khoang miệng và các khu vực khác nếu cần thiết

Ngoài ra có thể cần thực hiện thêm các biện pháp chẩn đoán khác như:

• Sinh thiết: một mẫu mô nhỏ được lấy từ một hoặc nhiều vùng thương tổn trong miệng và kiểm tra dưới kính hiển vi để tìm dấu hiệu của lichen phẳng. Có thể cần kết hợp thêm các kỹ thuật kiểm tra bằng kính hiển vi chuyên sâu hơn để phát hiện loại protein miễn dịch thường có liên quan đến bệnh lichen phẳng ở miệng.
• Nuôi cấy tế bào: một mẫu tế bào được lấy từ miệng bằng tăm bông. Sau đó, mẫu tế bào này được kiểm tra dưới kính hiển vi để xác định xem có bị nhiễm nấm, vi khuẩn hay virus thứ phát hay không.
• Xét nghiệm máu: để phát hiện các vấn đề ví dụ như viêm gan C – một trong những nguyên nhân có thể góp phần dẫn đến lichen phẳng - và lupus – một bệnh lý cũng có các biểu hiện tương tự như lichen phẳng ở miệng.

Điều trị lichen phẳng ở miệng

Lichen phẳng ở miệng là một bệnh mãn tính, hiện chưa có cách chữa trị khỏi. Vì vậy nên việc điều trị sẽ nhằm mục đích giúp các tổn thương nặng lành lại và giảm triệu chứng đau rát, khó chịu. Khi đi khám, bác sĩ sẽ xác định phương pháp điều trị thích hợp.

Nếu như chỉ có các tổn thương màu trắng trên niêm mạc miệng và không cảm thấy đau rát hay khó chịu thì có thể không cần điều trị. Nhưng nếu có các triệu chứng nghiêm trọng thì sẽ cần đến các phương pháp điều trị dưới đây.

Điều trị triệu chứng

Có thể dùng thuốc gây tê tại chỗ để giảm đau tạm thời cho những vùng bị đau đớn.

Corticoid

Corticoid (corticosteroid) có thể làm giảm phản ứng viêm - yếu tố góp phần gây lichen phẳng. Tùy từng trường hợp mà bác sĩ sẽ chỉ định dùng corticoid tại chỗ, đường uống hoặc dạng tiêm.

• Corticoid tại chỗ: nước súc miệng, thuốc mỡ hoặc gel được bôi trực tiếp lên niêm mạc - đây thường là phương pháp điều trị được ưu tiên.
• Corticoid đường uống: chỉ dùng corticoid đường uống trong một khoảng thời gian ngắn.
• Corticoid dạng tiêm: tiêm trực tiếp corticoid vào vùng tổn thương.

Corticoid đi kèm với nhiều tác dụng phụ khác nhau, tùy thuộc vào hình thức sử dụng.

Thuốc ức chế miễn dịch

Có thể cần sử dụng các loại thuốc có tác dụng ngăn chặn hoặc điều chỉnh đáp ứng miễn dịch của cơ thể để cải thiện các tổn thương nặng và giảm đau. Thuốc ức chế miễn dịch gồm có dạng bôi tại chỗ hoặc dạng uống:

• Dạng bôi tại chỗ: một loại thuốc có hiệu quả trong điều trị lichen phẳng ở miệng là thuốc ức chế calcineurin, ví dụ như tacrolimus và pimecrolimus. Nhóm thuốc này có cơ chế tương tự như các loại thuốc chống thải ghép được sử dụng sau phẫu thuật ghép tạng. Tuy nhiên, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ FDA đã đưa ra cảnh báo về thuốc ức chế calcineurin do những tranh cãi xung quanh tác dụng phụ làm tăng nguy cơ ung thư của loại thuốc này.
• Thuốc đường uống: đối với những trường hợp lichen phẳng ở miệng nghiêm trọng và còn có triệu chứng ở cả các khu vực khác trên cơ thể, chẳng hạn như da đầu, cơ quan sinh dục hoặc thực quản thì bác sĩ sẽ kê thuốc ức chế miễn dịch đường uống để điều trị toàn thân.

Việc sử dụng một số loại thuốc, chẳng hạn như steroid tại chỗ, có thể dẫn đến sự phát triển quá mức của nấm men. Trong thời gian điều trị, người bệnh cần đến tái khám định kỳ để phát hiện sớm các bệnh nhiễm trùng thứ phát và có biện pháp điều trị. Khi không điều trị, nhiễm trùng thứ phát có thể làm trầm trọng thêm tình trạng bệnh lichen phẳng.

Đối phó với các yếu tố kích hoạt

Nếu nghi ngờ bệnh lichen phẳng ở miệng là do một số yếu tố kích hoạt, chẳng hạn như một loại thuốc đang dùng, một chất gây dị ứng hoặc căng thẳng thi bác sĩ sẽ đưa ra biện pháp giải quyết phù hợp. Ví dụ, người bệnh sẽ cần chuyển sang dùng loại thuốc khác hoặc đi khám bác sĩ da liễu để làm xét nghiệm dị ứng.

Các biện pháp điều trị khác

Ngoài các loại thuốc kể trên, các biện pháp tự chăm sóc tại nhà có thể giúp cải thiện triệu chứng lichen phẳng ở miệng và ngăn ngừa xảy ra biến chứng:

• Vệ sinh răng miệng cẩn thận: giữ cho khoang miệng sạch sẽ để giảm các triệu chứng và ngăn ngừa nhiễm trùng. Đánh răng nhẹ nhàng ít nhất 2 lần/ngày và dùng chỉ nha khoa đều đặn hàng ngày.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống: không ăn các món cay, mặn hoặc có tính axit để tránh kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng. Nên ăn đồ mềm và thanh đạm để giảm cảm giác khó chịu. Ngoài ra, cần hạn chế tiêu thụ caffeine.
• Tránh các chất gây kích ứng: không uống rượu và hút thuốc lá. Tránh những thói quen có thể làm tổn thương mô mềm bên trong miệng, chẳng hạn như cắn môi hoặc má.
• Hạn chế căng thẳng: vì căng thẳng có thể làm cho các triệu chứng lichen phẳng trở nên nặng hơn hoặc tái phát nên người bệnh cần cố gắng kiểm soát căng thẳng và giải quyết các vấn đề khác về sức khỏe tâm thần.
• Khám nha khoa thường xuyên: khám nha khoa 2 lần một năm để kiểm tra và làm sạch răng miệng hoặc có thể sẽ phải khám thường xuyên hơn. Sau khi được chẩn đoán mắc bệnh lichen phẳng và kê thuốc điều trị, người bệnh cần quay lại tái khám định kỳ theo lịch hẹn để đánh giá hiệu quả điều trị và tầm soát ung thư.