Ung thư biểu mô tế bào đáy

Ung thư biểu mô tế bào đáy là gì?

Ung thư biểu mô tế bào đáy là một loại ung thư da bắt đầu phát sinh từ các tế bào đáy - loại tế bào có chức năng tạo ra các tế bào da mới khi các tế bào cũ chết đi.

Ung thư biểu mô tế bào đáy thường có dấu hiệu là nổi sẩn hơi nhô trên bề mặt da, phổ biến nhất là ở những vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chẳng hạn như đầu và cổ.

Hầu hết các trường hợp ung thư biểu mô tế bào đáy đều là do tiếp xúc trong thời gian dài với tia cực tím (UV) trong ánh nắng. Bảo vệ da bằng cách sử dụng kem chống nắng là một trong những cách để giảm nguy cơ mắc bệnh ung thư da này.

Dấu hiệu, triệu chứng

Ung thư biểu mô tế bào đáy thường xảy ra ở các bộ phận cơ thể thường xuyên phải tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, đặc biệt là đầu và cổ. Tuy nhiên, bệnh ung thư này đôi khi cũng xảy ra ở cả những vùng da không lộ ra ngoài, chẳng hạn như bộ phận sinh dục.

Ung thư tế bào đáy có dấu hiệu là xuất hiện những thay đổi bất thường trên da, chẳng hạn như sẩn hoặc vết loét không lành. Những thay đổi trên da (tổn thương) này thường có một trong những đặc điểm sau:

• Sẩn màu da hoặc màu hồng, có thể hơi trong và nhìn thấy các mạch máu nhỏ. Ở những người có da tối màu, sẩn cũng có màu tối hơn nhưng vẫn hơi trong. Sẩn thường xuất hiện ở mặt và tai, có thể bị vỡ, chảy máu và đóng vảy. Đây là dạng ung thư biểu mô tế bào đáy phổ biến nhất.
• Vùng tổn thương màu nâu, đen, xanh hoặc có đốm đen với đường viền mờ hơi nhô lên.
• Mảng da phẳng, có vảy, màu hơi đỏ với đường viền nhô lên, thường xuất hiện chủ yếu ở lưng hoặc ngực. Các mảng da này có thể lan rộng dần theo thời gian.
• Vùng tổn thương màu trắng, giống như sẹo, bề mặt nhẵn, không có đường viền rõ nét. Đây là dạng ung thư biểu mô tế bào đáy ít gặp nhất.

Khi nào cần đi khám?

Hãy đi khám bác sĩ da liễu nếu phát hiện những thay đổi bất thường trên da, chẳng hạn như nổi sẩn, bớt mới, vết bớt ngày càng to ra hoặc vết loét mãi không lành.

Nguyên nhân

Ung thư biểu mô tế bào đáy xảy ra khi một trong những tế bào đáy của da xảy ra đột biến trong DNA.

Tế bào đáy nằm ở dưới cùng của lớp biểu bì - lớp ngoài cùng của da. Tế bào đáy có chức năng sản sinh ra các tế bào da mới. Các tế bào mới này đẩy các tế bào cũ lên bề mặt da, sau đó chúng chết đi và bong ra.

Quá trình tạo tế bào da mới được kiểm soát bởi DNA của tế bào đáy. DNA chứa các chỉ dẫn cho hoạt động của tế bào. Sự đột biến DNA khiến cho các tế bào đáy nhân lên một cách nhanh chóng và tiếp tục tồn tại thay vì chết đi theo chu kỳ tự nhiên. Cuối cùng, các tế bào bất thường này tích tụ lại, tạo thành một khối u ác tính – đó chính là những tổn thương xuất hiện trên da.

Tia cực tím và các nguyên nhân khác

Đa phần thì nguyên nhân khiến cho DNA của các tế bào đáy bị đột biến là do bức xạ tia cực tím (UV) từ ánh nắng mặt trời hoặc từ các nguồn khác, ví dụ như giường nhuộm da. Tuy nhiên, ung thư da cũng có thể phát sinh ở cả những vùng da không thường xuyên tiếp xúc với ánh nắng. Còn nhiều yếu tố khác cũng có thể góp phần làm tăng nguy cơ và gây ung thư biểu mô tế bào đáy. Một số trường hợp mắc bệnh ung thư da này mà không xác định được rõ nguyên nhân chính xác.

Các yếu tố làm tăng nguy cơ

Các yếu tố làm tăng nguy cơ ung thư tế bào đáy gồm có:

• Thường xuyên tiếp xúc với nắng: Tiếp xúc nhiều với ánh nắng mặt trời hoặc nằm giường nhuộm da sẽ làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào đáy. Nguy cơ sẽ càng tăng cao nếu sống ở những nơi có nắng nhiều hoặc ở trên cao, cả hai yếu tố này làm tăng thời gian và cường độ tia cực tím mà da phải tiếp xúc. Từng bị cháy nắng nghiêm trọng cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Liệu pháp xạ trị: Liệu pháp xạ trị để trị mụn trứng cá hoặc các vấn đề về da khác có thể làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào đáy tại các vị trí đã điều trị trước đó.
• Da trắng: Những người dễ bị tàn nhang, cháy nắng hoặc những người có da rất trắng, tóc đỏ hoặc vàng và mắt sáng màu có nguy cơ mắc ung thư biểu mô tế bào đáy cao hơn.
• Tuổi cao: Vì thường phải sau nhiều năm, thậm chí vài chục năm thì ung thư biểu mô tế bào đáy mới phát triển nên phần lớn các trường hợp mắc bệnh đều là người lớn tuổi. Tuy nhiên, bệnh ung thư da này cũng có thể xảy ra ở những người trẻ tuổi. Số liệu cho thấy ung thư biểu mô tế bào đáy đang dần trở nên phổ biến ở những người trong độ tuổi 20 và 30.
• Tiền sử cá nhân hoặc gia đình bị ung thư da: Nếu đã từng bị ung thư biểu mô tế bào đáy một lần thì bệnh có thể tái phát bất cứ lúc nào. Việc có một người thân trong gia đình bị ung thư da cũng làm tăng nguy cơ mắc ung thư biểu mô tế bào đáy.
• Dùng thuốc ức chế miễn dịch: Việc dùng các loại thuốc ức chế miễn dịch, chẳng hạn như thuốc chống thải ghép sau phẫu thuật ghép tạng sẽ làm tăng đáng kể nguy cơ ung thư da.
• Tiếp xúc với asen: Asen là một kim loại độc hại tồn tại rất nhiều trong môi trường. Tiếp xúc với kim loại này sẽ làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào đáy và các bệnh ung thư khác. Bất kỳ ai cũng đều tiếp xúc với asen ở một mức độ nào đó. Tuy nhiên, một số người có mức độ phơi nhiễm cao hơn, ví dụ như uống nước giếng có chứa kim loại này hoặc làm các công việc liên quan đến sản xuất hoặc sử dụng asen.
• Các hội chứng di truyền gây ung thư da: Một số bệnh di truyền hiếm gặp có thể làm tăng nguy cơ ung thư biểu mô tế bào đáy, gồm có hội chứng ung thư biểu mô tế bào đáy nevoid (hội chứng Gorlin-Goltz) và bệnh khô da sắc tố (xeroderma pigmentosum).

Biến chứng

Ung thư biểu mô tế bào đáy có thể dẫn đến các biến chứng như:

• Ung thư tái phát: Ung thư biểu mô tế bào đáy thường tái phát, ngay cả khi đã điều trị thành công.
• Tăng nguy cơ mắc các loại ung thư da khác: Tiền sử ung thư biểu mô tế bào đáy sẽ làm tăng nguy cơ mắc các loại ung thư da khác, chẳng hạn như ung thư biểu mô tế bào vảy.
• Ung thư di căn ra ngoài da: Đôi khi, ung thư biểu mô tế bào đáy có thể lây lan (di căn) từ da đến các hạch bạch huyết lân cận và các bộ phận khác của cơ thể, chẳng hạn như xương và phổi.

Biện pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán nguyên nhân gây ra các thay đổi bất thường trên da, bác sĩ da liễu sẽ tiến hành thăm khám và lấy bệnh sử.

Lấy bệnh sử

Bác sĩ sẽ đặt một số câu hỏi về bệnh sử, những thay đổi trên da hoặc bất kỳ dấu hiệu, triệu chứng nào khác đã gặp phải.

Một số câu hỏi mà bác sĩ có thể hỏi:

• Lần đầu tiên phát hiện những dấu hiệu bất thường trên da là khi nào?
• Những dấu hiệu này có thay đổi về kích thước hoặc mầu sắc không?
• Có đau không?
• Có từng bị ung thư da trước đây hay không?
• Gia đình có ai bị ung thư da không? Nếu có thì là loại nào?
• Có thương xuyên tiếp xúc trực tiếp với ánh nắng mặt trời hoặc các nguồn tia cực tím khác hay không?
• Có thói quen sử dụng kem chống nắng không?

Kiểm tra da

Bác sĩ không chỉ kiểm tra vùng nghi ngờ mà còn kiểm tra toàn thân để tìm các tổn thương khác.

Sinh thiết da

Có thể sẽ cần tiến hành thủ thuật sinh thiết da, trong đó tách một mẫu mô nhỏ ở vùng tổn thương để làm xét nghiệm. Phương pháp này giúp xác định có đúng là bị ung thư da hay không và nếu có thì là loại ung thư da nào. Kỹ thuật sinh thiết da cụ thể mà bác sĩ sử dụng sẽ phụ thuộc vào loại và kích thước của vùng tổn thương.

Các phương pháp điều trị

Mục đích của việc điều trị ung thư biểu mô tế bào đáy là loại bỏ hoàn toàn tế bào ung thư. Có nhiều phương pháp điều trị khác nhau và sẽ được lựa chọn tùy theo loại, vị trí và kích thước của khối u. Việc lựa chọn phương pháp điều trị cũng phụ thuộc vào việc đây là lần mắc ung thư đầu tiên hay tái phát.

Phẫu thuật

Ung thư biểu mô tế bào đáy thường được điều trị bằng phương pháp phẫu thuật để loại bỏ toàn bộ tế bào ung thư và một phần mô khỏe mạnh xung quanh.

Các phương pháp phẫu thuật gồm có:

• Phẫu thuật cắt bỏ: Trong quy trình này, bác sĩ cắt bỏ vùng mô bị ung thư và cả vùng da lành xung quanh. Mô da xung quanh được kiểm tra dưới kính hiển vi để xem có tế bào ung thư hay không. Phương pháp này thường được thực hiện trong những trường hợp mắc các loại ung thư biểu mô tế bào đáy ít có khả năng tái phát, chẳng hạn như ung thư phát sinh trên ngực, lưng, bàn tay và bàn chân.
• Phẫu thuật Mohs: Trong quy trình phẫu thuật Mohs, bác sĩ loại bỏ từng lớp da bị ung thư và kiểm tra dưới kính hiển vi cho đến khi không còn phát hiện tế bào bất thường. Điều này giúp đảm bảo chắc chắn đã loại bỏ hết tế bào ung thư và không phải cắt đi quá nhiều mô da khỏe mạnh xung quanh. Phương pháp phẫu thuật Mohs thường được thực hiện trong những trường hợp ung thư biểu mô tế bào đáy có nguy cơ tái phát cao, chẳng hạn như khối u có kích thước lớn, lan sâu vào trong da hoặc phát sinh trên mặt.

Các phương pháp điều trị khác

Trong một số trường hợp nhất định, ví dụ như người bệnh không thể phẫu thuật hoặc không muốn phẫu thuật thì ung thư tế bào đáy có thể được điều trị bằng các phương pháp khác, ví dụ như:

• Nạo và đốt điện: loại bỏ đi lớp bề mặt của vùng da ung thư bằng dụng cụ nạo và sau đó đốt các tế bào ở bên dưới bằng kim điện. Đây là một lựa chọn điều trị ung thư biểu mô tế bào đáy cho những trường hợp mà vùng tổn thương có kích thước nhỏ, ít có nguy cơ tái phát, chẳng hạn như ung thư hình thành ở lưng, ngực, bàn tay và bàn chân.
• Xạ trị: sử dụng chùm tia mang năng lượng cao, chẳng hạn như tia X và proton để tiêu diệt tế bào ung thư. Xạ trị đôi khi được thực hiện sau khi phẫu thuật trong những trường hợp có nguy cơ ung thư tái phát cao hoặc cũng có thể là một giải pháp điều trị thay cho phẫu thuật.
• Đông lạnh: đóng băng các tế bào ung thư bằng nitơ lỏng (phẫu thuật lạnh). Đây là một phương pháp để xử lý các tổn thương nông trên bề mặt da. Phương pháp đông lạnh có thể được thực hiện sau khi nạo và đốt điện để loại bỏ bề mặt của vùng da ung thư và thường được sử dụng cho những trường hợp ung thư biểu mô tế bào đáy có kích thước nhỏ, mỏng và không thể phẫu thuật.
• Các phương pháp điều trị tại chỗ: với các trường hợp ung thư biểu mô tế bào đáy có kích thước nhỏ, mỏng và không thể phẫu thuật thì bác sĩ có thể kê các loại kem hoặc thuốc mỡ bôi ngoài da để điều trị.
• Liệu pháp quang động: liệu pháp quang động là phương pháp kết hợp chất nhạy quang và năng lượng ánh sáng để điều trị ung thư da bề mặt. Trong phương pháp này, một loại thuốc dạng lỏng có tác dụng làm cho các tế bào ung thư nhạy cảm với ánh sáng được bôi lên da và sau đó chiếu ánh sáng để tiêu diệt tế bào ung thư. Liệu pháp quang động thường được sử dụng cho những ca bệnh mà phẫu thuật không khả thi.

Điều trị ung thư di căn

Trong một số ít trường hợp, ung thư biểu mô tế bào đáy có thể lây lan (di căn) từ da đến các hạch bạch huyết lân cận và các khu vực khác của cơ thể. Các phương pháp điều trị bổ sung trong những trường hợp này gồm có:

• Điều trị bằng thuốc nhắm trúng đích: Các loại thuốc này tập trung vào những điểm yếu cụ thể trong tế bào ung thư. Bằng cách tác động đến những điểm yếu này, thuốc nhắm trúng đích sẽ khiến cho các tế bào ung thư chết đi. Các loại thuốc nhắm trúng đích được sử dụng cho ung thư biểu mô tế bào đáy có tác dụng ngăn chặn các tín hiệu phân tử giúp tế bào ung thư tiếp tục phát triển. Liệu pháp nhắm trúng đích có thể được sử dụng sau các phương pháp điều trị khác hoặc khi không thể thực hiện được các phương pháp điều trị khác.
• Hóa trị liệu: Hóa trị liệu là phương pháp sử dụng các loại hóa chất mạnh để tiêu diệt tế bào ung thư. Đây là một giải pháp khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả.

Biện pháp phòng ngừa

Để giảm nguy cơ mắc ung thư biểu mô tế bào đáy thì cần:

• Không đi ra ngoài khi trời nắng gắt: 10 giờ sáng đến 3 giờ chiều là khoảng thời gian chỉ số tia UV trong nắng ở mức cao nhất. Nên hạn chế ra ngoài trời trong khoảng thời gian này, kể cả vào mùa đông hoặc khi trời nhiều mây.
• Bôi kem chống nắng đều đặn: Sử dụng kem chống nắng phổ rộng với chỉ số SPF ít nhất là 30, ngay cả vào những ngày trời nhiều mây và không có nắng. Chú ý bôi đủ lượng kem và bôi lại sau mỗi 2 tiếng hoặc thường xuyên hơn nếu đi bơi hoặc ra mồ hôi.
• Mặc quần áo dài: Bảo vệ cho da khi đi ngoài trời bằng cách mặc quần áo dài, tối màu, đội mũ rộng vành, đeo khẩu trang và kính râm. Nên chọn những loại quần áo được làm bằng chất liệu có khả năng chống nắng tốt và kính râm có khả năng ngăn chặn cả tia UVA và UVB.
• Không dùng giường nhuộm da: Giường nhuộm da phát ra tia UV và cũng làm tăng nguy cơ ung thư da giống như ánh nắng mặt trời tự nhiên.
• Kiểm tra da thường xuyên và đi khám bác sĩ khi có thay đổi bất thường: Mỗi người cần tự kiểm tra da thường xuyên để phát hiện những thay đổi bất thường, ví dụ như xuất hiện nốt ruồi, tàn nhang, sẩn và vết bớt mới hoặc các vết trước đây đột nhiên lan rộng hơn. Hãy kiểm tra toàn thân và dùng gương kiểm tra cả những vùng khó phát hiện như sau gáy, tai, da đầu và sau mông.