Bệnh thủy đậu

Thủy đậu là gì?

Thủy đậu là một bệnh truyền nhiễm do virus Varicella zoster gây ra. Bệnh này thường có triệu chứng là phát ban ngứa ngáy và nổi nhiều mụn nước nhỏ trên da. Bệnh thủy đậu rất dễ lây truyền. Tuy nhiên, đây là bệnh có thể phòng ngừa được bằng cách tiêm vắc xin. Tất cả trẻ em từ 12 tháng tuổi và người trưởng thành chưa tiêm đều được khuyến nghị tiêm vắc xin ngừa thủy đậu.

Tiêm vắc xin là một cách an toàn, hiệu quả để ngăn ngừa thủy đậu và các biến chứng do bệnh này gây ra.

Dấu hiệu, triệu chứng

Triệu chứng thường gặp khi bị thủy đậu là nổi ban đỏ, ngứa và mụn nước, thường xuất hiện sau từ 10 đến 21 ngày kể từ khi bị lây nhiễm virus và kéo dài khoảng 5 đến 10 ngày. Ngoài ra còn có các dấu hiệu và triệu chứng khác, ví dụ như:

• Sốt
• Chán ăn
• Đau đầu
• Mệt mỏi, khó chịu

Các dấu hiệu này có thể xuất hiện từ 1 đến 2 ngày trước khi phát ban.

Một khi bị phát ban thì các triệu chứng sẽ diễn ra theo 3 giai đoạn:

1. Nổi các nốt ban màu hồng hoặc đỏ trong vòng vài ngày
2. Các nốt ban xuất hiện mụn nước, hình thành trong khoảng một ngày, sau đó vỡ ra và chảy dịch
3. Mụn nước sau khi vỡ bắt đầu đóng vảy và lành lại sau vài ngày

Các nốt ban mới sẽ tiếp tục xuất hiện trong vòng vài ngày nên cả 3 giai đoạn này có thể xảy ra cùng một lúc. Người bị bệnh thủy đậu có thể lây virus sang người khác trong khoảng thời gian lên đến 48 giờ trước khi phát ban xuất hiện và virus sẽ tiếp tục lây truyền cho đến khi tất cả các mụn nước đóng vảy.

Trẻ nhỏ khỏe mạnh khi bị mắc thủy đậu thường chỉ gặp các triệu chứng nhẹ. Trong những trường hợp bệnh nặng, các nốt ban có thể xuất hiện toàn thân, thậm chí cả ở cổ họng, mắt, niêm mạc niệu đạo, hậu môn và âm đạo.

Khi nào cần đi khám?

Nếu có triệu chứng nghi là bệnh thủy đậu thì nên đi khám. Bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh từ các biểu hiện trên da và các triệu chứng khác. Nếu đúng là thủy đậu thì người bệnh sẽ được kê thuốc để giảm bớt mức độ nghiêm trọng và điều trị các biến chứng nếu cần thiết.

Đặc biệt, cần đến bệnh viện ngay nếu như:

• Phát ban lan ra một hoặc cả hai mắt.
• Các nốt ban có màu đỏ tía, ấm hoặc sưng đau. Đây có thể là dấu hiệu của nhiễm trùng da do vi khuẩn thứ phát.
• Phát ban kèm theo chóng mặt, mất phương hướng, tim đập nhanh, khó thở, run, mất phối hợp cơ, ho dữ dội, nôn mửa, cứng cổ hoặc sốt cao từ 39 độ C trở lên.
• Bị thủy đậu và có người trong gia đình có vấn đề về miễn dịch hoặc có trẻ nhỏ dưới 6 tháng tuổi.

Nguyên nhân

Bệnh thủy đậu do virus Varicella zoster gây ra. Virus này có thể lây lan qua 3 con đường là:

• Tiếp xúc trực tiếp với mụn nước trên da người bệnh
• Tiếp xúc với các đồ vật dính chất dịch mang virus
• Lây qua các giọt nước bọt nhỏ li ti bắn ra khi người bệnh ho hoặc hắt hơi

Ngoài ra, virus gây bệnh thủy đậu còn có thể lây từ mẹ sang con qua nhau thai trong thời gian mang bầu và lây trong hoặc sau khi sinh.

Các yếu tố nguy cơ

Nguy cơ bị nhiễm virus Varicella zoster gây bệnh thủy đậu sẽ cao hơn nếu chưa từng mắc bệnh hoặc chưa tiêm vắc xin ngừa thủy đậu.

Hầu hết những người đã từng bị thủy đậu hoặc đã tiêm vắc xin đều có miễn dịch vĩnh viễn với bệnh này. Mặc dù có thể bị thủy đậu nhiều hơn một lần nhưng điều này rất hiếm khi xảy ra. Nếu đã tiêm phòng mà vẫn bị thủy đậu thì các triệu chứng thường chỉ rất nhẹ, nổi ít mụn nước hơn và không bị sốt.

Biến chứng

Đa phần bệnh thủy đậu chỉ là một bệnh nhẹ. Tuy nhiên, trong một số ít trường hợp, bệnh này có thể dẫn đến các biến chứng như:

• Nhiễm trùng da, mô mềm, xương, khớp hoặc máu (nhiễm khuẩn huyết)
• Mất nước
• Viêm phổi
• Viêm não
• Hội chứng sốc nhiễm độc
• Hội chứng Reye ở trẻ em và thanh thiếu niên dùng aspirin khi bị bệnh thủy đậu
• Tử vong

Một số người sẽ có nguy cơ gặp phải biến chứng cao hơn khi bị thủy đậu, ví dụ như:

• Trẻ sơ sinh có mẹ chưa từng mắc bệnh thủy đậu hoặc chưa tiêm phòng
• Thanh thiếu niên và người lớn
• Phụ nữ có thai chưa từng mắc bệnh thủy đậu trước đây
• Người hút thuốc lá
• Những người có hệ miễn dịch bị suy yếu do dùng thuốc, chẳng hạn như thuốc hóa trị hoặc do bệnh tật, chẳng hạn như ung thư hoặc nhiễm HIV/AIDS
• Những người đang dùng thuốc steroid để điều trị bệnh, ví dụ như hen phế quản

Thủy đậu ở phụ nữ mang thai

Những trẻ có mẹ bị bệnh thủy đậu trong thời kỳ đầu của thai kỳ sẽ có nguy cơ thiếu cân và dị tật bẩm sinh cao hơn. Khi người mẹ bị thủy đậu trong khoảng thời gian một tuần trước khi sinh hoặc trong vài ngày sau sinh thì con sẽ có nguy cơ cao bị nhiễm trùng nghiêm trọng, đe dọa đến tính mạng.

Thủy đậu và bệnh zona thần kinh

Thủy đậu có thể làm tăng nguy cơ mắc bệnh zona thần kinh hay còn gọi là giời leo. Sau khi các tổn thương trên da đã lành lại, virus Varicella zoster vẫn tồn tại trong các tế bào thần kinh. Nhiều năm sau đó, virus có thể tái hoạt động và gây ra bệnh zona thần kinh với triệu chứng là nổi mụn nước, sau đó vỡ ra rồi đóng vảy, gây đau nhức và nóng rát. Các triệu chứng bệnh zona thần kinh có thể chỉ xuất hiện duy nhất một lần nhưng cũng có thể tái phát, đặc biệt là ở người lớn tuổi và những người có hệ miễn dịch yếu.

Cơn đau do bệnh zona thần kinh có thể kéo dài sau khi mụn nước biến mất. Tình trạng này được gọi là chứng đau thần kinh sau zona và có thể gây ảnh hưởng nghiêm trọng.

Những người đã mắc bệnh thủy đậu được khuyến nghị tiêm vắc xin ngừa bệnh zona (Shingrix). Shingrix được chấp thuận và khuyên dùng cho những người từ 50 tuổi trở lên.

Tính an toàn và hiệu quả của vắc xin phòng thủy đậu

Mọi loại vắc xin đều phải trải qua quá trình nghiên cứu và thử nghiệm nghiêm ngặt trước khi đưa vào sử dụng. Vắc xin phòng thủy đậu đã được rất nhiều nghiên cứu chứng minh tính an toàn và hiệu quả. Giống như các loại vắc xin khác, vắc xin phòng bệnh thủy đậu cũng có thể gây ra một số tác dụng phụ như mẩn đỏ, đau nhức và sưng tấy ở vị trí tiêm nhưng những hiện tượng này đa phần chỉ rất nhẹ và tự hết sau vài giờ.

Biện pháp chẩn đoán

Bác sĩ có thể chẩn đoán bệnh thủy đậu dựa trên các triệu chứng trên da. Đôi khi sẽ cần làm xét nghiệm máu hoặc cấy mẫu dịch lấy từ vùng tổn thương để xác nhận chẩn đoán.

Điều trị bệnh thủy đậu

Ở những người có sức khỏe tốt, bệnh thủy đậu thường sẽ tự khỏi sau 1 – 2 tuần. Trong thời gian chờ khỏi bệnh thì có thể thử các biện pháp tự chăm sóc dưới đây để giảm các triệu chứng khó chịu.

Không gãi

Gãi sẽ gây tổn thương da, làm chậm quá trình lành vết thương, làm tăng nguy cơ nhiễm trùng và để lại sẹo. Gãi còn làm cho mụn nước vỡ ra và lây lan đến những vùng da lành. Do đó, mặc dù bệnh thủy đậu gây ngứa nhưng hãy cố gắng không gãi. Nếu trẻ nhỏ mắc bệnh thì bố mẹ hãy đeo găng tay cho con, đặc biệt là vào ban đêm và cắt ngắn móng tay của trẻ.

Giảm ngứa và các triệu chứng khác

Bệnh thủy đậu có thể gây ngứa dữ dội, kèm theo đó là sốt, đau đầu và mệt mỏi, khiến cho người bệnh vô cùng khó chịu. Có thể giảm bớt những triệu chứng này bằng cách:

• Tắm nước mát có hòa baking soda, aluminum acetate hoặc bột yến mạch sống để giảm ngứa
• Ăn uống các món thanh đạm nếu có vết loét trong miệng.
• Dùng thuốc kháng histamine như diphenhydramine để trị ngứa. Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng thuốc kháng histamine cho trẻ nhỏ.
• Uống acetaminophen để hạ sốt.

Nếu sốt kéo dài quá 4 ngày và trên 38 độ thì cần đến bệnh viện.

Lưu ý, không cho trẻ dưới 18 tuổi uống aspirin khi bị thủy đậu vì điều này có thể dẫn đến hội chứng Reye – một vấn đề hiếm gặp nhưng nghiêm trọng, gây sưng trong não và gan, thường xảy ra trong vòng vài ngày sau khi mắc các bệnh do nhiễm virus như thủy đậu hay cúm.

Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi dùng bất kỳ loại thuốc chống viêm không steroid (NSAID) nào, chẳng hạn như ibuprofen cho người bị thủy đậu. Một số nghiên cứu cho thấy loại thuốc này có thể dẫn đến nhiễm trùng da hoặc tổn thương mô.

Đối với trường hợp có nguy cơ biến chứng cao

Đối với những người có nguy cơ cao bị biến chứng do thủy đậu, bác sĩ có thể sẽ kê thuốc để đẩy nhanh tốc độ hồi phục và giảm nguy cơ xảy ra biến chứng.

Loại thuốc thường được sử dụng là thuốc kháng virus, ví dụ như acyclovir. Thuốc này có thể làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh thủy đậu khi được sử dụng trong vòng 24 giờ sau khi bắt đầu có triệu chứng phát ban. Các loại thuốc kháng virus khác, chẳng hạn như valacyclovir và famciclovir cũng có thể giảm nhẹ tình trạng bệnh nhưng không phải ai cũng dùng được những loại thuốc này.

Trong một số trường hợp, bác sĩ có thể chỉ định tiêm vắc xin thủy đậu trong vòng 3 đến 5 ngày sau khi tiếp xúc với virus để ngăn ngừa nhiễm bệnh hoặc giảm bớt mức độ nghiêm trọng.

Điều trị biến chứng của thủy đậu

Tùy vào biến chứng cụ thể mà bác sĩ sẽ chỉ định phương pháp điều trị thích hợp, ví dụ như dùng thuốc kháng sinh điều trị nhiễm trùng da và viêm phổi, thuốc kháng virus để điều trị viêm não. Nếu phát sinh biến chứng nặng thì sẽ phải nhập viện.

Phòng ngừa thủy đậu

Tiêm vắc xin là cách tốt nhất để phòng ngừa bệnh thủy đậu. Theo các chuyên gia của Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh CDC, 98% người tiêm đủ số mũi vắc xin theo khuyến nghị sẽ được bảo vệ hoàn toàn khỏi virus. Cho dù vẫn bị nhiễm virus sau khi tiêm vắc xin thì mức độ nghiêm trọng của bệnh thủy đậu cũng sẽ được giảm đi đáng kể.

Vắc xin phòng bệnh thủy đậu được khuyến nghị cho:

• Trẻ nhỏ: Trẻ nhỏ cần được tiêm hai mũi vắc xin phòng thủy đậu (mũi đầu tiên tiêm trong khoảng từ 12 đến 15 tháng tuổi và mũi thứ hai trong khoảng từ 4 đến 6 tuổi). Vắc xin thủy đậu có thể được tiêm kết hợp với vắc xin phòng bệnh sởi, quai bị và rubella, nhưng ở một số trẻ từ 12 đến 23 tháng tuổi, việc tiêm kết hợp như vậy có thể làm tăng nguy cơ sốt và co giật sau tiêm.
• Trẻ lớn chưa được tiêm phòng: Trẻ em từ 7 đến 12 tuổi chưa được tiêm phòng thủy đậu trước đây cần được tiêm 2 mũi, cách nhau ít nhất 3 tháng. Trẻ em từ 13 tuổi trở lên cũng cần tiêm 2 mũi, mỗi mũi cách nhau ít nhất 4 tuần.
• Người lớn chưa tiêm phòng, chưa từng bị thủy đậu và có nguy cơ mắc bệnh cao, ví dụ như nhân viên y tế, người phải chăm sóc cho trẻ em, người sắp đi nước ngoài và phụ nữ có kế hoạch sinh con. Người lớn cần tiêm hai mũi vắc xin, cách nhau 4 đến 8 tuần. Nếu không nhớ mình đã từng bị thủy đậu hay đã tiêm vắc xin hay chưa thì có thể làm xét nghiệm máu để kiểm tra khả năng miễn dịch.

Những đối tượng không nên tiêm vắc xin phòng thủy đậu:

• Phụ nữ mang thai
• Những người có hệ miễn dịch suy yếu, chẳng hạn như những người bị nhiễm HIV/AIDS hoặc những người đang dùng thuốc ức chế miễn dịch
• Những người bị dị ứng với gelatin hoặc kháng sinh neomycin