Bệnh đậu mùa

Bệnh đậu mùa là gì?

Bệnh đậu mùa là một bệnh truyền nhiễm do virus gây ra, xuất hiện từ cách đây hàng ngàn năm trước và từng là một bệnh có thể gây tử vong. Tuy nhiên, nhờ vào một chiến dịch tiêm chủng quy mô toàn cầu, căn bệnh này đã gần như bị xóa sổ trên toàn thế giới vào năm 1980.

Các mẫu virus gây bệnh đậu mùa hiện vẫn đã được lưu giữ cho mục đích nghiên cứu. Và những tiến bộ trong sinh học tổng hợp đã giúp các nhà khoa học tạo ra bệnh đậu mùa từ các chuỗi axit amin từng được công bố. Tuy nhiên, điều này dẫn đến lo ngại rằng một ngày nào đó bệnh đậu mùa sẽ được sử dụng làm tác nhân trong chiến tranh sinh học.

Hiện không có cách nào để điều trị bệnh đậu mùa. Vắc xin có thể phòng ngừa bệnh nhưng nguy cơ xảy ra tác dụng phụ khi tiêm vắc xin là rất cao nên việc tiêm chủng định kỳ không được khuyến nghị cho những người có nguy cơ tiếp xúc với virus đậu mùa thấp.

Triệu chứng bệnh đậu mùa

Các triệu chứng đầu tiên của bệnh đậu mùa thường xuất hiện từ 10 đến 14 ngày sau khi bị nhiễm virus. Thời gian ủ bệnh thường là từ 7 đến 17 ngày và trong giai đoạn này, người bệnh vẫn trông  hoàn toàn khỏe mạnh và không lây virus sang người khác.

Sau thời gian ủ bệnh, các dấu hiệu và triệu chứng giống cúm sẽ đột ngột xuất hiện. Các triệu chứng này gồm có:

• Sốt
• Cảm giác khó chịu
• Đau đầu
• Mệt mỏi rã rời
• Đau lưng dữ dội
• Có thể nôn mửa

Vài ngày sau, những nốt đỏ phẳng bắt đầu xuất hiện trên mặt, bàn tay và cẳng tay, sau đó lan đến thân mình. Trong vòng 1 - 2 ngày, những nốt này trở thành các mụn nước nhỏ chứa chất dịch trong, sau đó biến thành mủ. Sau 7 – 9 ngày, mụn nước vỡ ra, đóng vảy và cuối cùng bong ra, để lại sẹo lõm sâu.

Các tổn thương do bệnh đậu mùa cũng có thể xuất hiện ở niêm mạc mũi và miệng rồi nhanh chóng biến thành vết loét.

Nguyên nhân gây bệnh đậu mùa

Bệnh đậu mùa là do virus variola gây ra. Virus này có thể lây truyền qua các con đường:

• Lây trực tiếp từ người sang người: Thông thường phải tiếp xúc gần trong thời gian khá dài thì người bị bệnh đậu mùa mới lây virus sang người khỏe mạnh. Virus lây truyền qua các giọt dịch tiết hô hấp nhỏ bắn vào không khí khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc nói chuyện.
• Lây gián tiếp từ người bị nhiễm bệnh: Trong một số trường hợp, virus gây bệnh đậu mùa trong không khí lây lan xa hơn, có thể là qua hệ thống thông gió trong tòa nhà và lây nhiễm cho những người ở các phòng khác hoặc tầng khác.
• Lây qua các bề mặt tiếp xúc: Bệnh đậu mùa cũng có thể lây qua sự tiếp xúc với những đồ vật mà người bệnh từng sử dụng, ví dụ như quần áo và ga trải giường. Tuy nhiên, nguy cơ lây nhiễm bệnh qua con đường này là không cao.
• Sử dụng làm vũ khí sinh học: Virus gây bệnh đậu mùa có thể được cố tình phát tán như một dạng vũ khí sinh học. Vì một khi phát tán vì virus sẽ lây lan rất nhanh và khó kiểm soát nên các quốc gia hiện đã và đang thực hiện nhiều biện pháp đề phòng khả năng này, chẳng hạn như tích trữ vắc xin đậu mùa.

Biến chứng của bệnh đậu mùa

Hầu hết những trường hợp bị đậu mùa đều khỏi bệnh. Tuy nhiên, một số dạng bệnh đậu mùa hiếm gặp có thể gây ra các triệu chứng nghiêm trọng và dẫn đến tử vong. Những dạng này thường xảy ra ở phụ nữ mang thai và những người có hệ miễn dịch yếu.

Cho dù khỏi thì bệnh đậu mùa cũng thường để lại nhiều vết sẹo lõm trên cơ thể, đặc biệt là trên mặt, cánh tay và chân. Trong một số trường hợp, bệnh đậu mùa còn có thể gây mù lòa.

Biện pháp chẩn đoán

Do bệnh đậu mùa đã biến mất được một thời gian dài nên nếu quay trở lại thì có khả năng là hầu hết các bác sĩ sẽ không phát hiện ra bệnh trong giai đoạn đầu và khi không được điều trị hoặc điều trị không đúng thuốc, bệnh có thể lây lan nhanh chóng.

Để chẩn đoán bệnh đậu mùa thì sẽ cần làm xét nghiệm xác định bằng cách sử dụng mẫu mô lấy từ tổn thương trên da của người bệnh.

Điều trị bệnh đậu mùa

Hiện không có thuốc đặc trị bệnh đậu mùa. Nếu có người bị nhiễm bệnh, việc điều trị sẽ tập trung vào việc làm giảm các triệu chứng và giữ cho người bệnh không bị mất nước. Nếu còn bị nhiễm trùng do vi khuẩn ở phổi hoặc trên da thì sẽ cần dùng thuốc kháng sinh.

Tecovirimat (Tpoxx) là một loại thuốc kháng virus đã được Cơ quan quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ FDA chấp thuận cho sử dụng vào năm 2018. Tuy nhiên, thuốc này chưa được thử nghiệm ở những người bị bệnh đậu mùa nên chưa xác minh được tính hiệu quả thực tế. Một thử nghiệm đã kiểm tra tính an toàn của Tecovirimat khi sử dụng ở người và kết quả cho thấy thuốc này cũng an toàn giống như giả dược. Các loại thuốc kháng virus khác hiện đang tiếp tục được nghiên cứu.

Phòng ngừa bệnh đậu mùa

Trong trường hợp bệnh bùng phát trở lại, những người mắc bệnh đậu mùa sẽ phải cách ly để kiểm soát sự lây lan virus. Bất kỳ ai tiếp xúc với người đã bị nhiễm bệnh đều cần tiêm vắc xin. Vắc xin có thể ngăn ngừa hoặc làm giảm mức độ nghiêm trọng của bệnh nếu được tiêm trong vòng 4 ngày kể từ khi tiếp xúc với virus đậu mùa.

Có 2 loại vắc xin phòng bệnh thủy đậu. Một loại là ACAM2000, sử dụng virus sống, đôi khi gây ra các biến chứng nghiêm trọng sau tiêm, chẳng hạn như nhiễm trùng ảnh hưởng đến tim hoặc não bộ. Đó là lý do tại sao hiện nay các chuyên gia y tế không khuyến khích việc tiêm vắc-xin phòng đậu mùa cho những người có nguy cơ mắc bệnh thấp. Khi bệnh đậu mùa chưa hề có dấu hiệu bùng phát như hiện tại thì những rủi ro tiềm ẩn của việc tiêm chủng sẽ lớn hơn so với lợi ích có được.

Loại vắc xin thứ hai là Jynneos, đã được chứng minh là an toàn hơn và có thể tiêm cho những người không thể tiêm vắc xin ACAM2000, người có miễn dịch yếu hoặc những người có bệnh về da.

Miễn dịch hoặc miễn dịch một phần sau khi tiêm vắc xin phòng bệnh đậu mùa có thể kéo dài đến 10 năm và 20 năm nếu tiêm nhắc lại. Nếu bệnh bùng phát, những người đã từng tiêm phòng khi còn nhỏ vẫn nên tiêm lại sau khi tiếp xúc gần với người bị bệnh.