Nhiễm trùng đường tiết niệu (UTI)

Nhiễm trùng đường tiết niệu là gì?

Nhiễm trùng đường tiết niệu là tình trạng nhiễm trùng ở một hoặc nhiều cơ quan trong hệ tiết niệu, gồm có thận, niệu quản, bàng quang và niệu đạo. Nhiễm trùng chủ yếu xảy ra ở đường tiết niệu dưới (bàng quang và niệu đạo).

Phụ nữ có nguy cơ mắc nhiễm trùng đường tiết niệu cao hơn nam giới. Nhiễm trùng bàng quang thường gây đau đớn và khó chịu. Nếu tình trạng nhiễm trùng lây lan đến thận thì sẽ gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng.

Nhiễm trùng đường tiết niệu thường phải điều trị bằng thuốc kháng sinh và nếu không được điều trị, nhiễm trùng đường tiết niệu có thể dẫn đến biến chứng.

Triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu

Nhiễm trùng đường tiết niệu không phải lúc nào cũng biểu hiện triệu chứng nhưng các triệu chứng thường gặp gồm có:

• Thường xuyên buồn tiểu gấp
• Cảm giác nóng rát khi đi tiểu
• Đi tiểu liên tục nhưng lượng nước tiểu ít
• Nước tiểu đục
• Nước tiểu có màu đỏ, hồng hoặc nâu đỏ - dấu hiệu cho thấy có máu trong nước tiểu
• Nước tiểu có mùi khai nồng
• Đau vùng chậu ở phụ nữ, cơn đau thường xuất hiện ở giữa vùng chậu và xung quanh vùng mu

Ở người lớn tuổi, tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu thường không được chú ý đến hoặc bị nhầm với các bệnh lý khác.

Các loại nhiễm trùng đường tiết niệu

Mỗi loại nhiễm trùng đường tiết niệu có các dấu hiệu và triệu chứng khác nhau, tùy thuộc vào vị trí bị nhiễm trùng trong đường tiết niệu.

Cơ quan bị nhiễm trùng	Dấu hiệu và triệu chứng
Thận (viêm thận bể thận cấp tính)	Đau lưng hoặc đau ở vùng hạ sườn Sốt cao Rùng mình và ớn lạnh Buồn nôn Nôn mửa
Bàng quang (viêm bàng quang)	Đau tức ở vùng chậu Khó chịu ở vùng bụng dưới Đi tiểu nhiều, đau khi đi tiểu Có máu trong nước tiểu
Niệu đạo (viêm niệu đạo)	Nóng rát khi đi tiểu Dịch tiết bất thường

Nguyên nhân gây nhiễm trùng đường tiết niệu

Nhiễm trùng đường tiết niệu thường xảy ra khi vi khuẩn xâm nhập vào đường tiết niệu qua niệu đạo và bắt đầu nhân lên trong bàng quang. Mặc dù hệ tiết niệu có cơ chế ngăn chặn vi sinh vật gây bệnh nhưng đôi khi, các biện pháp phòng thủ này không được hiệu quả. Một khi vi khuẩn xâm nhập, chúng sẽ nhanh chóng sinh sôi, phát triển và gây viêm nhiễm trong đường tiết niệu.

Nhiễm trùng đường tiết niệu chủ yếu xảy ra ở phụ nữ và ảnh hưởng đến bàng quang và/hoặc niệu đạo.

Nhiễm trùng bàng quang (viêm bàng quang): Loại nhiễm trùng đường tiết niệu này thường là do Escherichia coli (E. coli) - một loại vi khuẩn có trong đường tiêu hóa - gây ra. Tuy nhiên, đôi khi nguyên nhân là do nhiễm các loại vi khuẩn khác. Mặc dù quan hệ tình dục có thể dẫn đến nhiễm trùng bàng quang nhưng kể cả những phụ nữ không quan hệ tình dục cũng có thể gặp phải vấn đề này. Phụ nữ có nguy cơ bị viêm bàng quang cao hơn nam giới do khoảng cách từ niệu đạo đến hậu môn và từ cửa niệu đạo đến bàng quang ngắn.

Nhiễm trùng niệu đạo (viêm niệu đạo): Loại nhiễm trùng đường tiết niệu này có thể xảy ra khi các vi khuẩn trong đường tiêu hóa lây lan từ hậu môn đến niệu đạo. Ngoài ra, do niệu đạo của phụ nữ gần với âm đạo nên các bệnh lây truyền qua đường tình dục, chẳng hạn như herpes (mụn rộp), lậu, chlamydia và nhiễm vi khuẩn mycoplasma, có thể gây viêm niệu đạo.

Các yếu tố nguy cơ

Yếu tố nguy cơ lớn nhất của nhiễm trùng đường tiết niệu là giới tính. Nhiễm trùng đường tiết niệu thường xảy ra ở phụ nữ và ở nhiều người, tình trạng này không chỉ xảy ra một lần. Lý do là bởi sự khác biệt về cấu tạo giải phẫu đường tiết niệu. Phụ nữ có niệu đạo ngắn hơn nam giới, điều này tạo điều kiện cho vi khuẩn xâm nhập vào bàng quang dễ dàng hơn. Bất kỳ phụ nữ nào cũng có thể bị nhiễm trùng đường tiết niệu nhưng các yếu tố làm tăng nguy cơ gồm có:

• Quan hệ tình dục: Những phụ nữ có quan hệ tình dục có nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu cao hơn phụ nữ không quan hệ tình dục. Việc quan hệ tình dục với một người mới cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh.
• Một số biện pháp kiểm soát sinh sản: Những phụ nữ sử dụng màng ngăn âm đạo và thuốc diệt tinh trùng để tránh thai có nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu cao hơn.
• Mãn kinh: Sau khi mãn kinh, sự suy giảm hormone estrogen gây ra những thay đổi trong đường tiết niệu và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng.

Ngoài ra, các yếu tố khác làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu ở cả nam và nữ còn có:

• Bất thường trong đường tiết niệu: Những bất thường ở đường tiết niệu gây cản trở dòng chảy nước tiểu hoặc khiến nước tiểu chảy ngược trong niệu đạo sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Tắc nghẽn đường tiết niệu: Sỏi thận hoặc phì đại tiền liệt tuyến có thể khiến nước tiểu ứ lại trong bàng quang và làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Hệ miễn dịch suy yếu: Tiểu đường và các bệnh lý khác làm suy giảm hệ miễn dịch – hệ thống phòng thủ bảo vệ cơ thể khỏi nhiễm trùng - có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Sử dụng ống thông tiểu: Những người không thể tự đi tiểu và phải sử dụng ống thông tiểu, chẳng hạn như bệnh nhân nằm viện, người có vấn đề về thần kinh gây tiểu không tự chủ và những người bị liệt có nguy cơ cao bị nhiễm trùng đường tiết niệu.
• Thực hiện các thủ thuật ở đường tiết niệu: Phẫu thuật hoặc các thủ thuật kiểm tra đường tiết niệu như nội soi có thể làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu.

Biến chứng của nhiễm trùng đường tiết niệu

Nếu được điều trị kịp thời và đúng cách, nhiễm trùng đường tiết niệu dưới hiếm khi gây ra biến chứng. Tuy nhiên, nếu không được điều trị, tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu có thể dẫn đến những hậu quả nghiêm trọng như:

• Nhiễm trùng tái đi tái lại nhiều lần, đặc biệt là ở những phụ nữ bị nhiễm trùng đường tiết niệu từ hai lần trở lên trong vòng sáu tháng hoặc 4 lần trở lên trong vòng một năm.
• Tổn thương thận vĩnh viễn do viêm thận cấp tính hoặc mãn tính (viêm thận bể thận).
• Tăng nguy cơ sinh con nhẹ cân hoặc sinh non nếu nhiễm trùng đường tiết niệu xảy ra trong thời kỳ mang thai.
• Hẹp niệu đạo ở nam giới do viêm niệu đạo tái phát nhiều lần. Điều này có thể xảy ra trong những trường hợp viêm niệu đạo do lậu.
• Nhiễm khuẩn huyết, đây là một biến chứng nguy hiểm, có thể đe dọa đến tính mạng của nhiễm trùng đường tiết niệu, đặc biệt là khi nhiễm trùng lan đến thận.

Phòng ngừa nhiễm trùng đường tiết niệu

Các cách để giảm nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu:

• Uống nhiều nước để làm loãng nước tiểu và đi tiểu thường xuyên hơn, nhờ đó giúp đào thải vi khuẩn khỏi đường tiết niệu trước khi bị viêm nhiễm.
• Lau từ trước ra sau khi đi tiểu và đại tiện để ngăn vi khuẩn ở hậu môn lây lan sang âm đạo và niệu đạo.
• Đi tiểu ngay sau khi quan hệ tình dục để đẩy vi khuẩn ra khỏi niệu đạo. Ngoài ra, hãy uống một cốc nước đầy để giúp đào thải vi khuẩn.
• Tránh các sản phẩm gây kích ứng: Sử dụng xịt khử mùi hoặc các sản phẩm có thể gây kích ứng khác ở vùng kín, chẳng hạn như dung dịch thụt rửa và băng vệ sinh có mùi thơm có thể làm tăng nguy cơ viêm niệu đạo.
• Thay đổi biện pháp tránh thai: Màng ngăn âm đạo và bao cao su chứa chất diệt tinh trùng có thể góp phần tạo điều kiện cho vi khuẩn phát triển và gây nhiễm trùng đường tiết niệu.

Chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu

Các xét nghiệm và thủ thuật được sử dụng để chẩn đoán nhiễm trùng đường tiết niệu gồm có:

• Xét nghiệm nước tiểu: Mẫu nước tiểu được phân tích để tìm tế bào bạch cầu, hồng cầu hoặc vi khuẩn trong nước tiểu. Để xét nghiệm cho kết quả chính xác, người bệnh có thể sẽ phải lau bộ phận sinh dục bằng gạc tẩm dung dịch sát trùng trước khi lấy mẫu và lấy nước tiểu giữa dòng.
• Cấy nước tiểu: Phương pháp này giúp xác định loại vi khuẩn gây nhiễm trùng để bác sĩ kê loại thuốc điều trị phù hợp.
• Các phương pháp chẩn đoán hình ảnh: Trong những trường hợp bị nhiễm trùng đường tiết niệu tái phát thường xuyên và nghi ngờ nguyên nhân là do bất thường trong đường tiết niệu, bác sĩ sẽ chỉ định các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh như siêu âm, chụp cắt lớp vi tính (CT) hoặc chụp cộng hưởng từ (MRI). Có thể phải sử dụng thuốc cản quang để làm nổi bật các cấu trúc trong đường tiết niệu.
• Nội soi bàng quang: Đối với những trường hợp bị nhiễm trùng đường tiết niệu tái đi tái lại, bác sĩ có thể tiến hành nội soi bàng quang, trong đó đưa ống nội soi qua niệu đạo vào bàng quang để quan sát bên trong các cơ quan này.

Điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu

Phương pháp điều trị đầu tiên cho bệnh nhiễm trùng đường tiết niệu thường là dùng thuốc kháng sinh. Loại thuốc cần sử dụng và thời gian điều trị tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và loại vi khuẩn tìm thấy trong nước tiểu.

Nhiễm trùng đơn giản

Các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu đơn giản gồm có:

• Trimethoprim/sulfamethoxazole
• Fosfomycin
• Nitrofurantoin
• Cephalexin
• Ceftriaxone

Nhóm thuốc kháng sinh fluoroquinolon, chẳng hạn như ciprofloxacin và levofloxacin, thường không được dùng để điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu đơn giản vì rủi ro của những loại thuốc này thường lớn hơn lợi ích mà thuốc mang lại. Trong một số trường hợp, chẳng hạn như nhiễm trùng đường tiết niệu phức tạp hoặc nhiễm trùng thận, bác sĩ có thể kê fluoroquinolone nếu không còn lựa chọn điều trị nào khác.

Thông thường, các triệu chứng nhiễm trùng đường tiết niệu sẽ giảm rõ rệt hoặc biến mất trong vòng vài ngày sau khi bắt đầu điều trị. Nhưng người bệnh vẫn phải dùng kháng sinh cho đủ một tuần hoặc lâu hơn. Cho dù không còn triệu chứng thì cũng phải dùng thuốc đủ liều và đủ thời gian để ngăn bệnh tái phát.

Nếu tình trạng nhiễm trùng đường tiết niệu không phức tạp và người bệnh có sức khỏe tốt thì có thể chỉ dần dùng kháng sinh trong thời gian ngắn, chẳng hạn như từ 1 - 3 ngày. Tuy nhiên, hiệu quả điều trị còn tùy thuộc vào các triệu chứng cụ thể và tiền sử bệnh.

Bác sĩ có thể sẽ kê thêm các loại thuốc giảm đau có tác dụng làm tê bàng quang và niệu đạo để giảm cảm giác đau rát khi đi tiểu nhưng cơn đau thường giảm nhanh chóng ngay sau khi bắt đầu dùng kháng sinh.

Nhiễm trùng thường xuyên

Đối với những trường hợp thường xuyên bị nhiễm trùng đường tiết niệu, phương pháp điều trị thường là:

• Kháng sinh liều thấp, đợt điều trị ban đầu có thể kéo dài 6 tháng hoặc lâu hơn
• Dùng kháng sinh đơn liều ngay sau khi quan hệ tình dục nếu nguyên nhân gây nhiễm trùng là do quan hệ tình dục
• Liệu pháp estrogen âm đạo cho những phụ nữ đã mãn kinh

Nhiễm trùng nghiêm trọng

Nếu bị nhiễm trùng đường tiết niệu nghiêm trọng, người bệnh có thể sẽ phải điều trị bằng thuốc kháng sinh tiêm tĩnh mạch tại bệnh viện.

Các biện pháp làm giảm triệu chứng

Trong thời gian điều trị nhiễm trùng đường tiết niệu bằng kháng sinh, người bệnh có thể làm giảm các triệu chứng đau đớn, khó chịu bằng các cách sau đây:

• Uống nhiều nước: Uống nước giúp làm loãng nước tiểu và đào thải vi khuẩn khỏi đường tiết niệu.
• Tránh các loại đồ uống gây kích thích bàng quang: Tránh cà phê, rượu bia, nước ngọt có ga, nước trái cây họ cam quýt và đồ uống chứa caffeine cho đến khi điều trị khỏi nhiễm trùng. Những loại đồ uống này có thể gây kích thích bàng quang và làm trầm trọng thêm triệu chứng đi tiểu nhiều hoặc buồn tiểu gấp.
• Chườm ấm: Đặt túi chườm lên bụng dưới có thể giúp giảm cảm giác đau tức, khó chịu ở bàng quang.

Nguồn: https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/urinary-tract-infect/symptoms-causes/syc-20353447