Phát ban đa dạng do ánh sáng

Phát ban đa dạng do ánh sáng là gì?

Phát ban đa dạng do ánh sáng là tình trạng phát ban do tiếp xúc với ánh nắng mặt trời ở những người có cơ địa nhạy cảm với ánh nắng. Phát ban thường có dạng sẩn đỏ, nhỏ li ti hoặc các mảng da hơi nhô lên.

Phát ban đa dạng do ánh sáng thường chủ yếu xảy ra vào cuối mùa xuân đến đầu mùa hè khi cường độ nắng và thời gian nắng trong ngày tăng lên. Dần dần khi sang giữa và cuối hè thì tần suất bùng phát triệu chứng bệnh sẽ giảm đi. Vào các mùa ít nắng thì các triệu chứng hiếm khi bùng phát hơn hoặc hoàn toàn biến mất trong khoảng vài tháng. Tuy nhiên, tình trạng phát ban thường tái phát định kỳ hàng năm.

Phát ban đa dạng do ánh sáng thường tự khỏi trong vòng 10 ngày mà không cần điều trị và cũng không để lại sẹo. Tuy nhiên, nếu bị phát ban nghiêm trọng hoặc kéo dài dai dẳng thì có thể cần điều trị bằng thuốc.

Triệu chứng của phát ban đa dạng do ánh sáng

Hiện tượng phát ban thường bắt đầu xảy ra từ 30 phút đến vài tiếng sau khi tiếp xúc với ánh sáng mặt trời. Phát ban thường xuất hiện trên các vùng cơ thể được che kín vào mùa đông nhưng hở ra vào mùa hè như ngực trên, trước cổ và cánh tay.

Phát ban đa dạng do ánh sáng có các đặc điểm như:

• Các cụm sẩn và mụn nước nhỏ dày đặc
• Các mảng da đỏ, hơi nổi lên
• Ngứa hoặc nóng rát

Một số người còn gặp phải các triệu chứng khác, chẳng hạn như sốt, ớn lạnh, đau đầu hoặc buồn nôn. Tuy nhiên, những triệu chứng này có thể là do bị cháy nắng chứ không phải là phát ban đa dạng do ánh sáng.

Khi nào cần đi khám?

Đi khám bác sĩ nếu bị phát ban mà không rõ nguyên nhân. Bệnh phát ban đa dạng do ánh sáng cũng có các biểu hiện tương tự như phát ban do các bệnh khác và trong số đó có nhiều bệnh nghiêm trọng cần phát hiện và điều trị kịp thời.

Đến bệnh viện ngay lập tức nếu hiện tượng phát ban:

• Lan rộng trên cơ thể
• Gây đau đớn
• Kèm theo sốt

Nguyên nhân gây phát ban đa dạng do ánh sáng

Khoa học vẫn chưa xác định được nguyên nhân chính xác gây ra bệnh phát ban đa dạng do ánh sáng. Bệnh xảy ra ở những người có cơ địa nhạy cảm với các thành phần trong ánh sáng mặt trời mà đặc biệt là tia cực tím (UV). Những người bị phát ban đa dạng do ánh sáng còn phản ứng với cả tia cực tím từ những nguồn nhân tạo, chẳng hạn như giường nhuộm da hoặc đèn tia cực tím. Tình trạng này được gọi là nhạy cảm với ánh sáng, trong đó ánh sáng kích hoạt hệ miễn dịch cơ thể tạo ra phản ứng và gây hiện tượng phát ban trên da.

Bức xạ tia cực tím

Bức xạ tia cực tím (UV) là bước sóng của ánh sáng mặt trời trong phạm vi rất ngắn mà mắt người không thể nhìn thấy được. Tia cực tím đến trái đất được chia thành hai dải bước sóng là tia cực tím bước sóng A (UVA) và tia cực tím bước sóng B (UVB).

Những người nhạy cảm với ánh sáng có thể phản ứng với cả hai loại tia cực tím. Mặc dù tia UVB không thể xuyên qua kính nhưng tia UVA thì có thể. Tia UVA thậm chí còn có thể xuyên qua hầu hết các loại kem chống nắng. Vì vậy, nếu bị nhạy cảm với ánh sáng thì da có thể xảy ra phản ứng cho dù chỉ tiếp xúc với ánh nắng mặt trời qua cửa sổ hoặc đã bôi kem chống nắng.

Nhạy cảm với ánh sáng

Ở những người bị phát ban đa dạng do ánh sáng, mức độ nhạy cảm với ánh sáng mặt trời sẽ giảm dần khi tiếp xúc nhiều lần với nắng. Các đợt bùng phát triệu chứng thường có các đặc điểm sau:

• Đợt bùng phát thường xảy ra sau 1 - 2 lần đầu tiếp xúc với ánh sáng mặt trời sau một thời gian dài không tiếp xúc. Do đó, các triệu chứng thường xuất hiện vào cuối xuân hoặc đầu hè.
• Càng về cuối hè thì tần suất bùng phát càng giảm.
• Bệnh thường tái phát định kỳ vào cùng một khoảng thời gian hàng năm.

Ở một số người, mức độ nhạy cảm với ánh sáng giảm dần và sau một thời gian thì không còn bị phát ban hàng năm nữa.

Các yếu tố nguy cơ

Bất kỳ ai cũng có thể bị phát ban đa dạng do ánh sáng nhưng một số yếu tố có thể làm tăng nguy cơ, ví dụ như:

• Là phụ nữ
• Đợt bùng phát đầu tiên xảy ra trong độ tuổi thiếu niên hoặc độ tuổi 20
• Có da sáng màu và sinh sống tại khu vực phía Bắc
• Có tiền sử gia đình bị phát ban đa dạng do ánh sáng

Biện pháp chẩn đoán

Để chẩn đoán bệnh phát ban đa dạng do ánh sáng, bác sĩ sẽ khám lâm sàng và đặt một số câu hỏi. Sau đó sẽ tiến hành các xét nghiệm cần thiết để xác nhận chẩn đoán hoặc loại trừ các bệnh lý khác cũng có triệu chứng tương tự. Các phương pháp chẩn đoán cần thực hiện gồm có:

• Sinh thiết da: lấy một mẫu mô ở vùng da bị phát ban để phân tích.
• Xét nghiệm máu: để tìm một số dấu hiệu trong máu chỉ ra bệnh ban đa dạng do ánh sáng hoặc các bệnh lý khác.
• Test ánh sáng: các vùng da nhỏ được cho tiếp xúc với tia UVA và UVB một cách có kiểm soát để mô phỏng nguyên nhân vấn đề. Nếu da phản ứng với tia UV thì có nghĩa là bị nhạy cảm với ánh sáng và những triệu chứng gặp phải có thể là chứng phát ban đa dạng do ánh sáng hoặc các bệnh về da khác do ánh sáng gây ra.

Các bệnh khác do ánh sáng gây ra

Có thể sẽ cần phải loại trừ các bệnh khác cũng có biểu hiện là phản ứng da khi tiếp xúc với ánh sáng. Các bệnh này gồm có:

• Nhạy cảm với ánh sáng hóa học: Một số hóa chất trong thuốc, mỹ phẩm, nước hoa, các sản phẩm có nguồn gốc từ thực vật… có thể khiến da nhạy cảm với ánh sáng. Khi điều này xảy ra, ánh nắng sẽ kích hoạt phản ứng trên da sẽ sau khi ăn, uống thuốc hoặc dùng mỹ phẩm.
• Nổi mề đay do ánh nắng: Đây là một dạng phản ứng dị ứng với ánh nắng mặt trời, gây ra triệu chứng nổi các mảng đỏ lớn, gồ lên trên bề mặt da và ngứa ngáy. Hiện tượng này có thể xuất hiện trong vòng vài phút sau khi tiếp xúc với nắng và tự hết sau vài phút đến vài giờ. Nổi mề đay do ánh nắng là một tình trạng mạn tính có thể kéo dài trong suốt nhiều năm.
• Lupus ban đỏ: Lupus là một bệnh tự miễn do phản ứng viêm ảnh hưởng đến một số hệ thống trong cơ thể. Một trong các triệu chứng của bệnh này là da phát ban, kèm theo các mảng sẩn nhỏ ở những vùng da tiếp xúc với ánh nắng mặt trời, chẳng hạn như mặt, cổ hoặc ngực trên.

Điều trị phát ban đa dạng do ánh sáng

Phát ban đa dạng do ánh sáng thường không cần điều trị vì tình trạng này đa phần tự biến mất trong vòng 10 ngày. Nếu có các triệu chứng nghiêm trọng thì có thể dùng thuốc trị ngứa (corticoid bôi tại chỗ hoặc đường uống). Ngoài ra còn có các phương pháp điều trị để ngăn ngừa phát ban.

Trong một số trường hợp, bác sĩ sẽ chỉ định liệu pháp ánh sáng (quang trị liệu) để ngăn chặn triệu chứng bệnh bùng phát. Trong liệu pháp này, da được chiếu tia UVA hoặc UVB cường độ nhẹ để giúp da thích nghi và dần dần bớt nhạy cảm với ánh sáng.

Có một dạng liệu pháp ánh sáng có tên là PUVA (psoralen plus ultraviolet A), trong đó kết hợp tia UVA với psoralen – một loại thuốc làm cho làn da trở nên nhạy cảm hơn với tia cực kím. Phương pháp này giúp điều trị phát ban đa dạng do ánh sáng nhưng có thể xảy ra một số tác dụng phụ ngắn hạn sau điều trị, ví dụ như buồn nôn, đau đầu và ngứa.

Các biện pháp tự khắc phục

Những người bị chứng phát ban đa dạng do ánh sáng có thể thử các biện pháp dưới đây để giảm bớt các triệu chứng:

• Bôi kem trị ngứa: Thử dùng các loại kem trị ngứa không kê đơn, ví dụ như các sản phẩm chứa hydrocortisone với nồng độ ít nhất 1%.
• Dùng thuốc kháng histamine: Thuốc kháng histamin đường uống cũng có tác dụng làm giảm ngứa.
• Chườm mát: Đắp một chiếc khăn nhúng nước lạnh lên vùng da bị phát ban hoặc ngâm mình trong nước mát.
• Không chạm vào vết phồng rộp: Nếu da bị phồng rộp thì phải để nguyên, hạn chế đụng chạm để da tự lành lại và tránh nhiễm trùng. Nếu cần thiết có thể băng nhẹ lên vết phồng rộp để bảo vệ.
• Dùng thuốc giảm đau: Các loại thuốc giảm đau không kê đơn như ibuprofen, acetaminophen và naproxen sodium có thể giúp giảm đỏ và đau rát.

Phòng ngừa phát ban đa dạng do ánh sáng

Để giảm nguy cơ phát ban đa dạng do ánh sáng tái phát thì cần thực hiện các biện pháp phòng ngừa sau:

• Tránh ánh nắng mặt trời trong khoảng thời gian cao điểm: Không nên ra ngoài trời trong khoảng thời gian từ 10 giờ sáng đến 3 giờ chiều vì đây là lúc ánh nắng mặt trời có cường độ mạnh nhất trong ngày.
• Sử dụng kem chống nắng: Nên dùng kem chống nắng có chỉ số SPF ít nhất là 30 và phổ rộng để bảo vệ da khỏi cả tia UVA và UVB. Bôi kem chống nắng từ 15 đến 30 phút trước khi ra ngoài, bôi một lớp kem đủ dày và bôi lại sau mỗi 2 tiếng hoặc thường xuyên hơn nếu đi bơi hoặc đổ mồ hôi. Nếu sử dụng chống nắng dạng xịt thì phải xịt đều để bảo vệ cho toàn bộ vùng da tiếp xúc với nắng.
• Che kín da khi ra ngoài: Để bảo vệ da khỏi ánh nắng mặt trời thì cần mặc quần áo dài che kín cánh tay và chân, đội mũ rộng vành, khẩu trang và đeo kính râm. Nên chọn quần áo dày, bằng chất liệu chống nắng tốt. Nếu có thể thì nên tìm mua áo khoác chống nắng có chỉ số chống tia cực tím (UPF) từ 40 đến 50. Thực hiện theo hướng dẫn giặt là trên nhãn sản phẩm để duy trì tính năng bảo vệ.