Tiểu không tự chủ (són tiểu)

Tiểu không tự chủ là gì?

Tiểu không tự chủ hay són tiểu là tình trạng mất khả năng kiểm soát bàng quang, dẫn đến nước tiểu bị rò rỉ ra ngoài. Đây là một vấn đề mà rất nhiều người gặp phải và gây xấu hổ, bất tiện trong cuộc sống hàng ngày. Són tiểu có nhiều mức độ khác nhau, từ thi thoảng bị rỉ ra một ít nước tiểu khi ho hoặc hắt hơi cho đến tình trạng thường xuyên buồn tiểu gấp đột ngột và lượng nước tiểu rỉ ra nhiều đến mức làm ướt cả quần ngoài. Một số người thậm chí còn phải mang tã.

Mặc dù đây là một vấn đề phổ biến ở người cao tuổi nhưng tiểu không tự chủ không phải là hậu quả tất yếu của quá trình lão hóa. Nếu tình trạng tiểu không tự chủ gây ảnh hưởng đến các hoạt động thường ngày thì hãy đi khám bác sĩ. Đôi khi chỉ cần thực hiện một số thay đổi đơn giản về lối sống và chế độ ăn uống là đủ để kiểm soát các triệu chứng tiểu không tự chủ nhưng cũng có nhiều người cần phải dùng thuốc, các dụng cụ hỗ trợ hoặc thậm chí phẫu thuật.

Triệu chứng tiểu không tự chủ

Tiểu không tự chủ được chia thành nhiều loại:

• Són tiểu do tăng áp lực: Nước tiểu bị rò rỉ khi bàng quang phải chịu áp lực, chẳng hạn như khi ho, hắt hơi, cười, tập thể dục hoặc nâng vật nặng.
• Són tiểu cấp kỳ: Cảm giác buồn tiểu đột ngột, dữ dội và sau đó nước tiểu được giải phóng khỏi bàng quang một cách không tự chủ. Người bị són tiểu cấp kỳ phải đi tiểu thường xuyên, cả ngày lẫn đêm. Nguyên nhân gây són tiểu cấp kỳ có thể là do một vấn đề nhẹ như nhiễm trùng hoặc một bệnh lý nghiêm trọng, chẳng hạn như rối loạn thần kinh hoặc bệnh tiểu đường.
• Són tiểu do bàng quang đầy: Rò rỉ nước tiểu thường xuyên do bàng quang không trống hoàn toàn.
• Són tiểu chức năng: Người bệnh không thể đi vệ sinh kịp thời do suy giảm về thể chất hoặc tinh thần. Ví dụ người bị viêm khớp nặng có thể không kịp vào nhà vệ sinh khi cảm thấy buồn tiểu và dẫn đến tiểu són.
• Són tiểu hỗn hợp: Bị nhiều loại tiểu không tự chủ cùng lúc, thường là són tiểu do tăng áp lực và són tiểu cấp kỳ.

Khi nào cần đi khám?

Nhiều người cảm thấy ngại khi phải nói với người khác về tình trạng tiểu không tự chủ của mình nhưng nếu các triệu chứng diễn ra thường xuyên hoặc đang ảnh hưởng đến cuộc sống thì phải đi khám vì tiểu không tự chủ có thể dẫn đến các vấn đề như:

• Hạn chế các hoạt động hàng ngày
• Làm giảm chất lượng cuộc sống
• Tăng nguy cơ té ngã ở người lớn tuổi do vội vàng vào nhà vệ sinh

Đôi khi, tiểu không tự chủ là dấu hiệu của một bệnh lý tiềm ẩn nghiêm trọng và nếu không điều trị thì có thể dẫn đến các hậu quả về lâu dài

Nguyên nhân gây tiểu không tự chủ

Tiểu không tự chủ có thể là do thói quen hàng ngày, bệnh lý khác hoặc vấn đề về thể chất. Tốt nhất nên đi khám để tìm nguyên nhân gây ra các triệu chứng.

Tiểu không tự chủ tạm thời

Một số loại đồ uống, thực phẩm và thuốc có tác dụng lợi tiểu, có nghĩa là kích thích bàng quang và tăng lượng nước tiểu, chẳng hạn như:

• Đồ uống có cồn
• Caffeine
• Đồ uống có ga
• Chất làm ngọt nhân tạo
• Sô cô la
• Đồ ăn cay
• Đồ ăn có nhiều gia vị, đường hoặc axit, đặc biệt là trái cây họ cam quýt
• Thuốc điều trị bệnh tim mạch và cao huyết áp, thuốc an thần và thuốc giãn cơ
• Uống bổ sung vitamin C liều cao

Tiểu không tự chủ cũng có thể là do một số vấn đề nhẹ, dễ điều trị, chẳng hạn như:

• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Nhiễm trùng có thể kích thích bàng quang, gây ra cảm giác buồn tiểu dữ dội và đôi khi là cả tiểu són.
• Táo bón: Trực tràng nằm gần bàng quang và có chung nhiều dây thần kinh. Phân cứng, nén chặt trong trực tràng khiến các dây thần kinh này hoạt động quá mức và làm tăng tần suất đi tiểu.

Tiểu không tự chủ kéo dài

Tình trạng tiểu không tự chủ có thể kéo dài dai dẳng do các vấn đề hoặc thay đổi về thể chất như:

• Mang thai: Sự thay đổi nội tiết tố và thai nhi lớn dần trong bụng có thể khiến cho người mẹ bị són tiểu do tăng áp lực.
• Sinh nở: Quá trình sinh thường có thể làm suy yếu các cơ kiểm soát bàng quang và làm hỏng các dây thần kinh cũng như là mô nâng đỡ bàng quang, dẫn đến sa tạng chậu. Khi bị sa, bàng quang, tử cung, trực tràng hoặc ruột non bị lệch khỏi vị trí bình thường và có thể nhô ra ngoài âm đạo. Tình trạng này có thể dẫn đến tiểu không tự chủ.
• Thay đổi khi có tuổi: Cơ bàng quang bị suy yếu do lão hóa sẽ làm giảm khả năng giữ nước tiểu của bàng quang. Ngoài ra, các cơn co bóp bàng quang không tự chủ cũng xảy ra thường xuyên hơn khi có tuổi.
• Mãn kinh: Sau khi mãn kinh, cơ thể phụ nữ sẽ giảm sản sinh estrogen - một loại hormone có vai trò quan trọng đối với sự chắc khỏe của niêm mạc bàng quang và niệu đạo. Sự suy yếu lớp niêm mạc ở các cơ quan này có thể khiến cho tình trạng tiểu không tự chủ trở nên trầm trọng hơn.
• Phì đại tiền liệt tuyến: Ở nam giới lớn tuổi, tình trạng són tiểu có thể xảy ra do phì đại tiền liệt tuyến, hay còn được gọi là tăng sản tuyến tiền liệt lành tính.
• Ung thư tuyến tiền liệt: Ở nam giới, ung thư tuyến tiền liệt không được điều trị có thể là nguyên nhân gây són tiểu do tăng áp lực. Tuy nhiên thường thì tiểu không tự chủ là một tác dụng phụ của các phương pháp điều trị ung thư.
• Tắc nghẽn đường tiết niệu: Khối u ở bất kỳ vị trí nào trong đường tiết niệu có thể ngăn chặn dòng chảy bình thường của nước tiểu và dẫn đến tình trạng tiểu không tự chủ. Sỏi bàng quang (những khối rắn hình thành từ khoáng chất) có thể gây rò rỉ nước tiểu.
• Rối loạn thần kinh: Bệnh đa xơ cứng, bệnh Parkinson, đột quỵ, khối u não hoặc chấn thương cột sống có thể cản trở các tín hiệu thần kinh kiểm soát bàng quang và gây ra chứng tiểu không tự chủ.

Các yếu tố nguy cơ

Các yếu tố làm tăng nguy cơ tiểu không tự chủ gồm có:

• Giới tính: Phụ nữ có nguy cơ bị són tiểu do tăng áp lực cao hơn nam giới. Mang thai, sinh nở, mãn kinh và cấu tạo cơ thể của phụ nữ là những nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt này. Tuy nhiên, những nam giới có vấn đề về tuyến tiền liệt lại có nguy cơ bị són tiểu cấp kỳ và són tiểu do bàng quang đầy cao hơn.
• Tuổi tác: Khi có tuổi, các cơ trong bàng quang và niệu đạo trở nên suy yếu. Những thay đổi do lão hóa làm giảm khả năng chứa nước tiểu của bàng quang và tăng nguy cơ tiểu không tự chủ.
• Thừa cân: Khối lượng cơ thể lớn làm tăng áp lực lên bàng quang và các cơ xung quanh, khiến cho các cấu trúc này dần trở nên suy yếu và tạo điều kiện cho nước tiểu rò rỉ ra ngoài khi ho hoặc hắt hơi.
• Hút thuốc lá: Hút thuốc lá có thể làm tăng nguy cơ tiểu không tự chủ.
• Tiền sử gia đình: Nguy cơ tiểu không tự chủ sẽ cao hơn nếu có người thân ruột thịt trong gia đình mắc chứng bệnh này, đặc biệt là chứng són tiểu cấp kỳ.
• Một số bệnh lý: Bệnh thần kinh hoặc bệnh tiểu đường có thể làm tăng nguy cơ tiểu không tự chủ.

Biến chứng của tiểu không tự chủ

Tiểu không tự chủ mãn tính có thể dẫn đến các biến chứng như:

• Các vấn đề về da: Da có thể bị phát ban, nhiễm trùng và lở loét do thường xuyên bị ẩm ướt.
• Nhiễm trùng đường tiết niệu: Tiểu không tự chủ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng đường tiết niệu tái đi tái lại.
• Ảnh hưởng đến cuộc sống: Són tiểu có thể ảnh hưởng đến công việc và sinh hoạt hàng ngày.

Phòng ngừa tiểu không tự chủ

Tiểu không tự chủ là do nhiều nguyên nhân khác nhau gây ra nên không có cách nào có thể ngăn ngừa được hoàn toàn. Tuy nhiên, có thể giảm thiểu nguy cơ bằng cách:

• Duy trì cân nặng hợp lý
• Tập bài tập cơ sàn chậu
• Tránh các chất gây kích thích bàng quang, chẳng hạn như caffeine, đồ uống có cồn và thực phẩm có tính axit
• Ăn nhiều chất xơ, điều này giúp ngăn ngừa táo bón - một nguyên nhân gây ra chứng són tiểu
• Không hút thuốc lá

Chẩn đoán tiểu không tự chủ

Điều quan trọng là phải xác định loại tiểu không tự chủ mắc phải. Thông thường, bác sĩ có thể xác định loại tiểu không tự chủ dựa trên các triệu chứng và từ đó đưa ra phương phác điều trị thích hợp.

Trước tiên, bác sĩ sẽ hỏi về bệnh sử và khám lâm sàng. Sau đó, người bệnh sẽ được yêu cầu thực hiện một vài động tác đơn giản để bác sĩ đánh giá tình trạng tiểu không tự chủ, chẳng hạn như ho hay vận động.

Tiếp theo là thực hiện một số biện pháp chẩn đoán như:

• Xét nghiệm nước tiểu: Phân tích mẫu nước tiểu để tìm dấu hiệu nhiễm trùng, nước tiểu có lẫn máu hoặc các bất thường khác.
• Nhật ký đi tiểu: Người bệnh ghi lại lượng nước uống, thời gian đi tiểu, lượng nước tiểu, có buồn tiểu hay không và số lần tiểu không tự chủ trong thời gian vài ngày liên tiếp và cho bác sĩ biết những thông tin này.
• Đo lượng nước tiểu tồn dư: Người bệnh đi tiểu vào một bình chứa để đo lượng nước tiểu. Sau đó, bác sĩ kiểm tra lượng nước tiểu còn sót lại trong bàng quang bằng cách sử dụng ống thông dẫn nước tiểu ra ngoài hoặc siêu âm. Còn lại nhiều nước tiểu trong bàng quang có thể là dấu hiệu cho thấy tắc nghẽn đường tiết niệu, có vấn đề với các dây thần kinh hoặc cơ bàng quang.

Nếu cần thêm thông tin, bác sĩ sẽ tiến hành thêm các biện pháp chẩn đoán khác, chẳng hạn như đo niệu động học và siêu âm vùng chậu. Các biện pháp này thường được thực hiện trong những trường hợp có thể cần phải phẫu thuật.

Điều trị tiểu không tự chủ

Việc điều trị chứng tiểu không tự chủ tùy thuộc vào loại tiểu không tự chủ, mức độ nghiêm trọng và nguyên nhân gây ra. Có thể cần kết hợp nhiều phương pháp điều trị và nếu nguyên nhân là do một bệnh lý khác thì sẽ phải điều trị bệnh lý đó.

Trước tiên, người bệnh sẽ được điều trị bằng các phương pháp ít xâm lấn và nếu những phương pháp này không hiệu quả thì mới chuyển sang các phương pháp khác.

Liệu pháp hành vi

Các phương pháp trị liệu hành vi để điều trị chứng tiểu không tự chủ:

• Rèn luyện bàng quang: Người bệnh trì hoãn việc đi tiểu mỗi khi cảm thấy buồn tiểu. Ban đầu có thể chỉ cần nhịn trong 10 phút và sau đó tăng dần thời gian giữa các lần đi tiểu cho đến khi chỉ cần vào nhà vệ sinh 2,5 đến 3,5 tiếng một lần.
• Tiểu hai lần: Phương pháp này giúp làm rỗng bàng quang hoàn toàn mỗi lần đi tiểu và tránh tình trạng són tiểu do bàng quang đầy. Tiểu hai lần có nghĩa là đi tiểu khi cảm thấy buồn và sau đó vài phút tiếp tục tiểu một lần nữa.
• Đi tiểu vào giờ cố định: Đi tiểu cách 2 đến 4 tiếng một lần thay vì đợi buồn tiểu mới đi.
• Điều chỉnh chế độ ăn uống để cải thiện khả năng kiểm soát bàng quang. Người bệnh có thể cần cắt giảm hoặc tránh uống rượu bia, caffeine hoặc thực phẩm có tính axit. Giảm lượng chất lỏng, giảm cân nếu thừa cân hoặc tăng cường hoạt động thể chất cũng có thể giúp làm giảm tình trạng tiểu không tự chủ.

Bài tập cơ sàn chậu

Thường xuyên thực hiện các bài tập cơ sàn chậu hay còn được gọi là bài tập Kegel có thể giúp tăng cường các cơ có chức năng kiểm soát việc đi tiểu. Những bài tập này đặc biệt hiệu quả đối với chứng tiểu không tự chủ do tăng áp lực nhưng cũng có hiệu quả đối với chứng són tiểu cấp kỳ.

Để thực hiện bài tập Kegel, trước tiên cần xác định được cơ sàn chậu. Hãy thử tưởng tượng bạn đang nhịn tiểu. Các cơ mà bạn đang siết lại ở vùng chậu chính là cơ sàn chậu. Khi đã xác định được cơ sàn chậu thì thực hiện các bước sau đây:

1. Siết chặt cơ sàn chậu và giữ trong 5 giây, sau đó thả lỏng 5 giây. Nếu chưa quen thì có thể chỉ siết cơ trong 2 giây và sau đó thả lỏng trong 3 giây.
2. Tăng dần thời gian siết cơ lên 10 giây mỗi lần.
3. Lặp lại như vậy 10 lần và thực hiện 3 lượt mỗi ngày.

Điều trị bằng thuốc

Các loại thuốc thường được sử dụng để điều trị chứng tiểu không tự chủ gồm có:

• Thuốc kháng cholinergic: Những loại thuốc này có tác dụng làm dịu tình trạng bàng quang tăng hoạt và giúp cải thiện chứng són tiểu cấp kỳ. Một số loại thuốc kháng cholinergic là oxybutynin, tolterodine, darifenacin, fesoterodine, solifenacin và trospium chloride.
• Mirabegron (Myrbetriq): Thuốc này có tác dụng làm giãn cơ bàng quang và tăng khả năng giữ nước tiểu của bàng quang, nhờ đó điều trị chứng són tiểu cấp kỳ. Mirabegron còn giúp làm tăng khả năng đào thải nước tiểu của bàng quang, điều này giúp làm rỗng bàng quang hoàn toàn mỗi khi đi tiểu.
• Thuốc chẹn alpha: Ở những nam giới bị són tiểu cấp kỳ hoặc són tiểu do bàng quang đầy, những loại thuốc này giúp làm giãn cơ ở cổ bàng quang và các cơ trong tuyến tiền liệt, nhờ đó bàng quang có thể đẩy hết nước tiểu ra ngoài một cách dễ dàng hơn. Một số loại thuốc trong nhóm thuốc chẹn alpha gồm có tamsulosin, alfuzosin, silodosin và doxazosin.
• Estrogen tại chỗ: Liệu pháp estrogen tại chỗ, gồm có dạng kem bôi, dạng vòng đặt hoặc miếng dán có thể giúp làm săn chắc và trẻ hóa mô ở niệu đạo và vùng âm đạo.

Kích thích điện

Các điện cực được đưa tạm thời vào trực tràng hoặc âm đạo để kích thích và tăng cường cơ sàn chậu. Việc kích thích các cơ bằng dòng điện nhẹ có thể giúp cải thiện chứng són tiểu do tăng áp lực và són tiểu cấp kỳ. Người bệnh thường phải điều trị nhiều lần trong vài tháng.

Các dụng cụ hỗ trợ

Các dụng cụ thường được sử dụng để điều trị chứng tiểu không tự chủ cho phụ nữ gồm có:

• Ống bít niệu đạo: là một loại dụng cụ dùng một lần, kích thước nhỏ, có hình trụ giống như tampon được đưa vào niệu đạo trước khi thực hiện các hoạt động có thể gây són tiểu, chẳng hạn như chơi thể thao. Dụng cụ này ngăn nước tiểu rò rỉ ra ngoài và được tháo ra khi cần đi tiểu.
• Vòng nâng cổ tử cung hay vòng pessary: vòng nhỏ bằng chất liệu silicone mềm dẻo được đưa vào âm đạo và để nguyên trong suốt cả ngày. Vòng pessary còn được sử dụng cho những phụ nữ bị sa âm đạo. Dụng cụ này giúp nâng đỡ niệu đạo và ngăn ngừa rò rỉ nước tiểu.

Các liệu pháp can thiệp

Các liệu pháp can thiệp có thể giúp điều trị chứng tiểu không tự chủ gồm có:

• Tiêm bulking: Một loại vật liệu tổng hợp được tiêm vào vùng mô xung quanh niệu đạo, làm cho vùng mô này phình lên và giúp đóng niệu đạo, nhờ đó giảm rò rỉ nước tiểu. Phương pháp tiêm bulking được sử dụng để điều trị chứng són tiểu do tăng áp lực nhưng hiệu quả thường kém hơn so với các phương pháp điều trị xâm lấn nhiều hơn như phẫu thuật. Kết quả sau tiêm chỉ là tạm thời và sau một thời gian sẽ phải tiêm lại.
• Tiêm OnabotulinumtoxinA (Botox): Tiêm Botox vào cơ bàng quang là một phương pháp điều trị bàng quang tăng hoạt và són tiểu cấp kỳ. Tiêm Botox thường chỉ được thực hiện khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả.
• Kích thích thần kinh: Có hai loại thiết bị sử dụng xung điện để kích thích các dây thần kinh kiểm soát bàng quang (dây thần kinh cùng). Một loại được cấy dưới da ở vùng mông và kết nối với dây dẫn điện mảnh ở thắt lưng. Loại thứ hai là thiết bị được đưa tạm thời vào âm đạo và sau đó tháo ra sau khi kết thúc quá trình điều trị. Việc kích thích các dây thần kinh cùng bằng dòng điện có thể giúp kiểm soát tình trạng bàng quang tăng hoạt và són tiểu cấp kỳ khi các phương pháp điều trị khác không hiệu quả. Quá trình kích thích thần kinh bằng điện thường không đau đớn.

Phẫu thuật

Đôi khi người bệnh cần phải phẫu thuật để điều trị các vấn đề gây ra chứng tiểu không tự chủ. Phẫu thuật thường là phương án cuối cùng khi các phương pháp điều trị khác đều không hiệu quả. Các phương pháp phẫu thuật gồm có:

• Phẫu thuật đặt võng nâng cổ bàng quang (sling): Sử dụng vật liệu tổng hợp hoặc mô cơ thể của chính người bệnh để tạo ra một cấu trúc nâng đỡ bên dưới niệu đạo và vùng cơ dày ở cổ bàng quang. Thủ thuật này dành cho những trường hợp bị són tiểu do tăng áp lực và giúp ngăn rò rỉ nước tiểu, đặc biệt là khi ho hoặc hắt hơi.
• Treo cổ bàng quang: Thủ thuật này nhằm mục đích hỗ trợ niệu đạo và cổ bàng quang. Ca phẫu thuật được thực hiện qua một đường rạch ở bụng nên người bệnh sẽ được gây mê toàn thân hoặc gây tê tủy sống.
• Phẫu thuật điều trị sa tạng: Ở những phụ nữ bị sa tạng chậu và tiểu không tự chủ hỗn hợp, phương pháp điều trị thường là đặt võng nâng cổ bàng quang kết hợp phẫu thuật điều trị sa tạng. Nếu chỉ phẫu thuật đưa cơ quan bị sa trở lại vị trí bình thường thì sẽ không thể cải thiện các triệu chứng tiểu không tự chủ.
• Đặt cơ thắt niệu đạo nhân tạo: Một vòng nhỏ chứa chất lỏng được đặt quanh cổ bàng quang để giữ cho cơ thắt niệu đạo đóng lại cho đến khi buồn tiểu. Khi cần đi tiểu, người bệnh ấn lên van được cấy dưới da để rút chất lỏng trong vòng ra ngoài. Lúc này vòng sẽ xẹp xuống để nước tiểu chảy từ bàng quang ra khỏi cơ thể.

Tã và ống thông

Nếu tất cả các phương pháp can thiệp kể trên đều không thể điều trị được chứng tiểu không tự chủ thì người bệnh có thể thử các sản phẩm giúp giảm bớt cảm giác khó chịu và sự bất tiện do rò rỉ nước tiểu:

• Tã người lớn: Hầu hết các sản phẩm đều có thiết kế mỏng nên không gây cộm vướng hay lộ ra ngoài quần nhưng vẫn có độ thấm hút tốt. Những nam giới bị rò rỉ nước tiểu có thể sử dụng miếng thấm hút nước tiểu dành cho nam – một loại sản phẩm có dạng túi nhỏ có bông thấm hút được đeo trên dương vật và được giữ cố định bằng quần lót bó sát.
• Ống thông tiểu: Nếu nguyên nhân dẫn đến tiểu không tự chủ là do còn sót lại nước tiểu trong bàng quang sau khi đi tiểu thì người bệnh có thể sẽ phải luồn ống thông tiểu vào niệu đạo vài lần mỗi ngày để dẫn nước tiểu từ bàng quang ra ngoài. Người bệnh sẽ được hướng dẫn cách sử dụng và vệ sinh ống thông để đảm bảo an toàn.

Biện pháp ngăn ngừa các vấn đề phát sinh do són tiểu

Lưu ý một số điều dưới đây để tránh bị kích ứng da khi do rò rỉ nước tiểu:

• Dùng giấy thấm khô da
• Mặc đồ bằng chất lượng thoáng khí để tránh bị ẩm da
• Không thụt rửa hay rửa vùng kín quá thường xuyên vì điều này sẽ làm tăng nguy cơ nhiễm trùng bàng quang
• Bôi kem chống hăm/loét hoặc sáp dầu khoáng (như Vaseline) để ngăn da tiếp xúc với nước tiểu.
• Không sử dụng các sản phẩm vệ sinh có chứa chất tẩy rửa mạnh và thành phần gây khô da

Nếu bị són tiểu cấp kỳ hoặc tiểu không tự chủ vào ban đêm thì nên:

• Cất gọn đồ vật trong nhà để có thể vào nhà vệ sinh nhanh hơn, tránh bị va vấp
• Để đèn ngủ để nhìn rõ đường đi và giảm nguy cơ té ngã

Nếu mắc chứng són tiểu chức năng (són tiểu do các vấn đề về thể chất như viêm khớp) thì có thể thực hiện các cách dưới đây để đi tiểu dễ dàng và nhanh chóng hơn:

• Đặt ghế bô vệ sinh trong phòng ngủ
• Nâng bệ ngồi bồn cầu
• Làm cửa nhà vệ sinh rộng hơn

https://www.mayoclinic.org/diseases-conditions/urinary-incontinence/symptoms-causes/syc-20352808