Tiền mãn kinh

Tiền mãn kinh là gì?

Tiền mãn kinh có nghĩa là "trước khi mãn kinh", là khoảng thời gian mà cơ thể diễn ra quá trình chuyển đổi tự nhiên sang giai đoạn mãn kinh, đánh dấu sự kết thúc của độ tuổi sinh sản.

Mỗi phụ nữ bắt đầu tiền mãn kinh ở một độ tuổi khác nhau. Đa số phụ nữ gặp các dấu hiệu tiền mãn kinh, chẳng hạn như kinh nguyệt không đều, từ khoảng độ tuổi 40 những cũng có nhiều người nhận thấy những thay đổi ngay từ giữa độ tuổi 30.

Nồng độ hormone estrogen (nội tiết tố nữ chính) trong cơ thể tăng và giảm không đồng đều trong giai đoạn tiền mãn kinh. Chu kỳ kinh nguyệt có thể dài hơn hoặc ngắn lại và cũng sẽ có những chu kỳ mà buồng trứng không rụng trứng nên không có kinh nguyệt. Phụ nữ sẽ gặp các dấu hiệu, chẳng hạn như bốc hỏa, khó ngủ và khô âm đạo. Có nhiều phương pháp điều trị để khắc phục các vấn đề này.

Khi đã qua 12 tháng liên tục không có kinh nguyệt thì có nghĩa là giai đoạn tiền mãn kinh đã kết thúc và chính thức mãn kinh.

Dấu hiệu tiền mãn kinh

Trong suốt quá trình chuyển đổi sang giai đoạn mãn kinh, cơ thể sẽ có những thay đổi và gây ra những hiện tượng như:

• Kinh nguyệt không đều: khi sự rụng trứng diễn ra thất thường, các chu kỳ kinh nguyệt có thể dài hơn hoặc ngắn lại, lượng máu kinh có thể nhiều hoặc ít hơn trước và cũng sẽ có những tháng không có kinh nguyệt. Nếu chu kỳ kinh nguyệt dài hơn hoặc ngắn đi từ 7 ngày trở lên so với trước và điều này tiếp diễn trong nhiều tháng liên tục thì rất có thể là bạn đang ở đầu giai đoạn tiền mãn kinh. Nếu khoảng cách giữa các kỳ kinh (ngày đầu tiên của kỳ kinh này đến ngày đầu tiên của kỳ kinh sau) từ 60 ngày trở lên thì có thể bạn đang ở cuối giai đoạn tiền mãn kinh.
• Bốc hỏa và khó ngủ: bốc hỏa là cảm giác đột nhiên cơ thể nóng bừng dù không vận động mạnh. Các cơn bốc hỏa là một dấu hiệu rất phổ biến trong giai đoạn tiền mãn kinh. Cường độ, thời lượng và tần suất xảy ra ở mỗi người là khác nhau và cũng thay đổi theo từng giai đoạn. Trong khoảnh thời gian này, phụ nữ cũng thường bị khó ngủ, mất ngủ do bốc hỏa hoặc đổ mồ hôi về đêm nhưng đôi khi, kể cả không có những hiện tượng này thì vẫn xảy ra vấn đề về giấc ngủ.
• Thay đổi tâm trạng: thay đổi tâm trạng thất thường, dễ cáu kỉnh và tăng nguy cơ trầm cảm là những điều có thể xảy ra trong giai đoạn tiền mãn kinh. Nguyên nhân có thể là do giấc ngủ bị gián đoạn kết hợp với các cơn bốc hỏa gây mệt mỏi, khó chịu, bực dọc. Thay đổi tâm trạng cũng có thể là do các yếu tố khác không liên quan đến sự thay đổi nội tiết tố trong giai đoạn tiền mãn kinh.
• Các vấn đề ở âm đạo và bàng quang: khi nồng độ estrogen giảm, các mô âm đạo sẽ mất khả năng tự tiết dịch bôi trơn và độ đàn hồi, khiến cho quá trình quan hệ tình dục trở nên đau đớn. Mức estrogen thấp còn khiến cho phụ nữ dễ bị nhiễm trùng đường tiết niệu hoặc âm đạo. Và tình trạng mô mất đi sự săn chắc, đàn hồi có thể dẫn đến chứng tiểu không tự chủ (tiểu són).
• Giảm khả năng sinh sản: khi quá trình rụng trứng diễn ra không đều, khả năng thụ thai sẽ giảm đi. Tuy nhiên, một khi vẫn còn có kinh nguyệt thì vẫn có thể mang thai. Nếu như không muốn mang thai thì cần sử dụng biện pháp tránh thai cho đến khi trải qua 12 tháng liên tục khong có kinh nguyệt.
• Thay đổi chức năng tình dục: trong giai đoạn tiền mãn kinh, kích thích tình dục và ham muốn của phụ nữ thường sẽ giảm.
• Mất xương: khi lượng estrogen sụt giảm, quá trình mất xương sẽ diễn ra nhanh hơn so với quá trình tạo xương và làm tăng nguy cơ loãng xương - một tình trạng khiến xương trở nên yếu và dễ gãy.
• Thay đổi mức cholesterol: sự sụt giảm nồng độ estrogen có thể dẫn đến những thay đổi bất lợi về mức cholesterol trong máu, gồm có sự gia tăng mức LDL cholesterol (cholesterol xấu) - loại cholesterol góp phần làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch. Đồng thời, nồng độ HDL cholesterol hay cholesterol tốt lại giảm và điều này cũng làm tăng nguy cơ mắc bệnh tim mạch.

Khi nào cần đi khám?

Ở nhiều phụ nữ, các triệu chứng tiền mãn kinh gây khó chịu và ảnh hưởng nhiều đến chất lượng cuộc sống đến mức cần các biện pháp can thiệp, điều trị. Tuy nhiên, đa số đều chỉ gặp các triệu chứng mức độ nhẹ đến vừa và không cần thiết phải đi khám. Vì các dấu hiệu lúc mới bước vào giai đoạn tiền mãn kinh thường chỉ rất nhẹ và xuất hiện dần dần nên ban đầu, nhiều người không để ý và không nhận thấy rằng mình đang bắt đầu mãn kinh mà chỉ nghĩ đó là những hiện tượng bình thường thi thoảng vẫn xảy ra hoặc triệu chứng của một vấn đề sức khỏe nào đó.

Nếu các triệu chứng tiền mãn kinh như bốc hỏa, thay đổi tâm trạng hoặc thay đổi chức năng tình dục gây cản trở cuộc sống thì hãy đi khám bác sĩ.

Nguyên nhân

Khi trải qua giai đoạn tiền mãn kinh, sự sản xuất hormone estrogen và progesterone trong cơ thể tăng lên và giảm xuống thất thường. Nhiều hiện tượng mà phụ nữ gặp phải trong giai đoạn này là kết quả của sự sụt giảm nồng độ estrogen.

Các yếu tố nguy cơ

Mãn kinh là một giai đoạn tự nhiên diễn ra trong cuộc đời của mỗi phụ nữ. Tuy nhiên, giai đoạn này ở một số người lại xảy đến sớm hơn so với độ tuổi thông thường. Một số yếu tố có thể góp phần làm tăng nguy cơ tiền mãn kinh sớm gồm có:

• Hút thuốc lá: những phụ nữ hút thuốc thường bắt đầu mãn kinh sớm hơn từ 1 đến 2 năm so với những người không hút.
• Tiền sử gia đình: những phụ nữ có tiền sử gia đình tiền mãn kinh sớm thường cũng sẽ mãn kinh sớm.
• Điều trị ung thư: điều trị ung thư bằng phương pháp hóa trị hoặc xạ trị ở vùng chậu có thể dẫn đến mãn kinh sớm.
• Đã phẫu thuật cắt tử cung: phẫu thuật cắt bỏ tử cung và vẫn giữ nguyên buồng trứng thường không gây mãn kinh. Mặc dù sẽ không còn kinh nguyệt nữa nhưng buồng trứng vẫn sản xuất estrogen. Tuy nhiên, ca phẫu thuật này thường sẽ khiến thời kỳ mãn kinh diễn ra sớm hơn bình thường. Ngoài ra, nếu cắt bỏ một bên buồng trứng thì bên còn lại cũng sẽ ngừng hoạt động sớm hơn.

Biến chứng

Kinh nguyệt không đều là một dấu hiệu của tiền mãn kinh. Trong hầu hết các trường hợp thì điều này là bình thường và không có gì đáng ngại. Tuy nhiên, hãy đi khám bác sĩ nếu:

• Kinh nguyệt ra quá nhiều đến mức phải thay băng vệ sinh hoặc tampon sau mỗi 1 - 2 tiếng trong 2 tiếng liên tiếp trở lên
• Kinh nguyệt kéo dài quá 7 ngày
• Ra máu giữa chu kỳ kinh nguyệt
• Chu kỳ kinh nguyệt dưới 21 ngày và tiếp diễn trong nhiều tháng liên tục

Những dấu hiệu này có thể chỉ ra vấn đề cần điều trị ở hệ sinh dục.

Biện pháp chẩn đoán

Tiền mãn kinh là một quá trình chuyển đổi diễn ra từ từ. Không có phương pháp chẩn đoán hay dấu hiệu đơn lẻ nào có thể xác định một phụ nữ đã bước vào giai đoạn tiền mãn kinh hay chưa. Bác sĩ cần phải đánh giá nhiều yếu tố khác nhau, gồm có tuổi tác, tiền sử kinh nguyệt và những biểu hiện đang gặp phải.

Có thể sẽ cần làm xét nghiệm để kiểm tra nồng độ hormone. Nhưng thường chỉ cần làm xét nghiệm chức năng tuyến giáp – tuyến nội tiết lớn nhất trong cơ thể và có ảnh hưởng đến nồng độ các hormone. Việc xét nghiệm các hormone khác hiếm khi cần thiết và cũng không giúp ích nhiều cho việc xác định tiền mãn kinh.

Điều trị

Dùng thuốc

Có thể khắc phục các triệu chứng khó chịu trong giai đoạn tiền mãn kinh bằng các biện pháp sau:

• Liệu pháp hormone thay thế: liệu pháp estrogen (có dạng viên uống, miếng dán ngoài da, gel hoặc kem bôi) là lựa chọn điều trị hiệu quả nhất để làm giảm các cơn bốc hỏa và đổ mồ hôi về đêm ở giai đoạn tiền mãn kinh và mãn kinh. Tùy thuộc vào bệnh sử cá nhân và gia đình mà bác sĩ sẽ chỉ định liều estrogen phù hợp. Thường chỉ cần dùng liều vừa đủ để làm giảm các triệu chứng. Những phụ nữ vẫn còn tử cung cần sử dụng cả progestin và estrogen. Nếu chỉ dùng estrogen thì sẽ làm tăng nguy cơ ung thư nội mạc tử cung. Liệu pháp estrogen cũng giúp ngăn ngừa mất xương.
• Estrogen âm đạo: để giảm tình trạng khô âm đạo thì có thể dùng estrogen dạng thuốc đặt, vòng hoặc kem bôi trực tiếp vào âm đạo. Các sản phẩm này chỉ giải phóng một lượng nhỏ estrogen và sau đó được mô âm đạo hấp thụ, giúp giảm tình trạng khô, đau rát khi quan hệ tình dục và một số triệu chứng về tiết niệu.
• Thuốc chống trầm cảm: một số loại thuốc chống trầm cảm, ví dụ như thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI) có thể làm giảm các cơn bốc hỏa trong thời kỳ mãn kinh. Thuốc này có thể kiểm soát triệu chứng bốc hỏa cho những phụ nữ không thể bổ sung estrogen vì lý do sức khỏe hoặc những phụ nữ gặp phải các vấn đề về cảm xúc, tinh thần.
• Gabapentin (Neurontin): thuốc này được phê duyệt để điều trị động kinh nhưng nó cũng đã được chứng minh là có tác dụng làm giảm bốc hỏa. Gabapentin có ích cho những phụ nữ không thể sử dụng liệu pháp estrogen vì lý do sức khỏe và những người còn bị chứng đau nửa đầu.

Tốt nhất nên đi khám và hỏi ý kiến bác sĩ trước khi bắt đầu bất kỳ phương pháp điều trị nào để được tư vấn về những rủi ro và lợi ích cụ thể. Sau đó nên đi khám định kỳ vì nhu cầu điều trị có thể thay đổi theo thời gian.

Các biện pháp không cần dùng thuốc

Có thể giảm bớt một số triệu chứng tiền mãn kinh và tăng cường sức khỏe bằng cách thực hiện lối sống lành mạnh và thử một số biện pháp không cần dùng thuốc dưới đây:

• Giảm khó chịu ở âm đạo: sử dụng gel bôi trơn gốc nước khi quan hệ tình dục và kem dưỡng ẩm âm đạo để giảm khô. Nên chọn các sản phẩm không chứa glycerin vì thành phần này có thể gây bỏng rát hoặc kích ứng ở người có da nhạy cảm. Duy trì hoạt động tình dục đều đặn sẽ giúp tăng sự lưu thông máu đến âm đạo và giảm khô rát.
• Ăn uống lành mạnh: vì nguy cơ loãng xương và bệnh tim mạch tăng lên vào thời kỳ mãn kinh nên chế độ ăn uống lành mạnh là điều rất quan trọng trong giai đoạn này. Hãy thực hiện chế độ ăn ít chất béo, nhiều chất xơ, nhiều trái cây, rau xanh và ngũ cốc nguyên hạt. Ăn nhiều thực phẩm giàu canxi và hỏi bác sĩ xem có nên uống bổ sung canxi và vitamin D hay không. Vitamin D giúp cơ thể hấp thụ canxi tốt hơn. Hạn chế tối đa rượu bia và caffeine nếu các loại đồ uống này gây bốc hỏa.
• Tích cực vận động: Tập thể dục và hoạt động thể chất thường xuyên giúp ngăn ngừa tăng cân, cải thiện giấc ngủ và tâm trạng. Cố gắng tập thể dục ít nhất 30 phút mỗi ngày vào hầu hết các ngày trong tuần nhưng lưu ý không được tập ngay trước khi đi ngủ vì điều này có thể gây khó ngủ. Tập thể dục thường xuyên cũng đã được chứng minh là giúp tăng cường mật độ xương và giảm nguy cơ gãy xương hông ở phụ nữ lớn tuổi.
• Ngủ đủ giấc: Cố gắng tập thói quen đi ngủ và thức dậy vào cùng một khung giờ mỗi ngày. Tránh uống caffeine sát giờ đi ngủ vì chất này sẽ gây khó ngủ. Ngoài ra cũng không nên uống quá nhiều rượu vì cồn sẽ làm gián đoạn giấc ngủ.
• Thực hiện các biện pháp giảm căng thẳng: Việc thường xuyên thực hiện các biện pháp giảm căng thẳng, chẳng hạn như thiền, tập yoga hoặc các bài tập hít thở sẽ giúp thư giãn và cải thiện cả sức khỏe thể chất lẫn sức khỏe tinh thần. Mặc dù phù hợp cho mọi lứa tuổi nhưng các phương pháp này đặc biệt hữu ích cho phụ nữ trong giai đoạn tiền mãn kinh.

Các liệu pháp như châm cứu, tập yoga và các bài tập hít thở sẽ giúp giảm căng thẳng và cải thiện tinh thần. Mặc dù chưa có nhiều nghiên cứu về tác dụng của châm cứu đối với triệu chứng bốc hỏa tiền mãn kinh nhưng nhiều người đã thử và thấy có hiệu quả. Các biện pháp thư giãn có thể làm giảm căng thẳng và từ đó giúp cải thiện các triệu chứng tiền mãn kinh.

Thảo dược và thực phẩm chức năng

Ngoài các biện pháp điều trị thông thường, phụ nữ cũng có thể thử dùng một số loại thảo dược và thực phẩm chức năng để cải thiện các triệu chứng khó chịu trong giai đoạn tiền mãn kinh, ví dụ như:

• Thiên ma: chiết xuất thiên ma (black cohosh) có thể cải thiện chứng bốc hỏa và các triệu chứng tiền mãn kinh khác. Hiện vẫn chưa có nhiều nghiên cứu về loại thảo dược này nên chưa xác định được những tác dụng phụ đi kèm. Các thử nghiệm vẫn đang đánh giá mức độ an toàn của thiên ma và kiểm tra xem thảo dược này có làm tăng nguy cơ mắc bệnh ung thư vú như một số liệu pháp điều trị triệu chứng tiền mãn kinh khác hay không.
• Phytoestrogen: nhóm estrogen này có tự nhiên trong một số loại thực phẩm. Hai loại phytoestrogen chính là isoflavone và lignans. Isoflavone có trong đậu nành, đậu gà và các loại đậu khác. Lignans có trong hạt lanh, ngũ cốc nguyên hạt và một số loại trái cây, rau củ. Ngoài ra còn có các hợp chất có nguồn gốc từ thực vật có đặc tính giống như estrogen. Các loại thực phẩm chức năng bổ sung isoflavone thường có nguồn gốc đậu nành hoặc cỏ ba lá đỏ (red clover). Lignans chủ yếu được chiết xuất từ hạt lanh. Các nghiên cứu về phytoestrogen, bao gồm cả phytoestrogen từ thực phẩm tự nhiên hay phytoestrogen trong thực phẩm chức năng, hiện vẫn cho ra nhiều kết quả khác nhau về hiệu quả đối với các triệu chứng tiền mãn kinh. Kết quả các nghiên cứu cũng mâu thuẫn về việc liệu phytoestrogen có làm tăng nguy cơ ung thư vú hay làm giảm tác dụng của tamoxifen hay không.
• Hormone sinh học (bioidentical hormone): là các hormone có cấu trúc hóa học giống hệt với những hormone tự nhiên mà cơ thể sản xuất. Tuy nhiên, các loại hormon sinh học hiện vẫn chưa được chính thức phê chuẩn đưa vào sử dụng nên chưa thể đảm bảo tính hiệu quả và an toàn. Cũng không có bằng chứng nào cho thấy hormone sinh học an toàn hơn hay hiệu quả hơn so với liệu pháp hormone thay thế thông thường.
• Dehydroepiandrosterone (DHEA): là loại steroid tự nhiên được sản xuất trong tuyến thượng thận. Hiện có nhiều loại thực phẩm chức năng chứa DHEA và có thể được sử dụng để cải thiện ham muốn tình dục. Tuy nhiên, mỗi một nghiên cứu về hiệu quả của chất này lại cho kết quả khác nhau và ngoài ra còn có lo ngại về tác dụng phụ.

Hãy nói chuyện với bác sĩ trước khi thử bất kỳ loại thảo dược hay thực phẩm chức năng nào để điều trị triệu chứng tiền mãn kinh và mãn kinh. Mặc dù có nguồn gốc tự nhiên nhưng các loại thảo dược và một số thực phẩm chức năng vẫn có thể gây ra tác dụng phụ hoặc tương tác với các loại thuốc khác đang dùng và có hại cho sức khỏe, thậm chí đôi khi còn gây nguy hiểm.